مجسمه ها، ایستاده در مقابل بی توجهی

به گزارش آتلیه دات کام به نقل از ایسنا، به تازگی نشست تخصصی حفاظت آثار هنری معاصر، با حضور نرگس دوستی ثانی (کارشناس پژوهشی پژوهشکده حفاظت و مرمت آثار تاریخی فرهنگی) با مبحث «چالش های نگهداری از مجسمه های برنزی روباز» و شهرزاد امین شیرازی (عضو هیئت علمی پژوهشکده حفاظت و مرمت آثار تاریخی فرهنگی) با مبحث «میراث معاصر، موشکافی یک مفهوم از منظر حفاظت»، در محل سالن اجتماعات موزه هنرهای معاصر تهران برگزار شد.

در ادامه می توانید مشروح آن چه در این جلسه گفته شد را بخوانید.

در ابتدا نرگس دوستی ثانی در رابطه با چالش های نگهداری از مجسمه های برنزی روباز صحبت کرد و اظهار داشت: مجسمه های شهری را اصولاً جزوی از مبلمان شهری به حساب می آورند که حاصل کار مشترک معماران، شهرسازان و هنرمندان مجسمه ساز است. در مجسمه های شهری تلاش می شود از راه بیان هنری، زندگی شهری را از نظر زیبایی شناسی غنی تر کرد.
او اضافه کرد: وجه تمایز مجسمه های فضای روباز با مکانهای سرپوشیده اینست که از این ها بازدید بیشتری می شود و مردم در زندگی روزمره خود مدام این مجسمه ها را می بینند. بیننده این مجسمه ها طیف وسیع تری هستند و ترکیب متنوع تری دارند و همه اقشار جامعه می توانند مخاطب این مجسمه ها باشند.

نخستین مجسمه تهران اثری از ناصرالدین شاه سوار بر اسب بود

این کارشناس در رابطه با زمان بندی ساخت مجسمه های شهری تهران اظهار داشت: در تهران بیشتر از ۱۰۰ مجسمه برنزی قرار دارد که آثاری از سال ۱۳۲۴ به بعد را شامل می شود. نخستین مجسمه ای که در تهران ساخته شد و برگرفته از نمونه های اروپایی بود، ناصرالدین شاه سوار بر اسب بود و در باغ شاه نگهداری می شد. بیشترین حجم ساخت مجسمه برای فضای شهری در ارتباط با دوره رضا شاه است. همراه با شهرسازی، معماری نوین و افزایش میدان سازی در شهر ساخت مجسمه ها بیشتر شد و از آن دوره مجسمه های زیادی را در سطح شهر داریم.

آسیب هایی که به مجسمه های شهری وارد می شود

وی در ادامه به مساله صدمه هایی که متوجه مجسمه های فلزی شهری می شود پرداخت و اظهار داشت: مجسمه هایی که در سطح شهر قرار گرفته اند معمولاً در معرض نزولات جوی هستند، در دسترس عموم قرار دارند، تعداد زیادی از آنها در کنار فضای سبز، کنار منابع یا وسط منابع آبی مانند حوض جانمایی شده اند که در این صورت در معرض مدام آب قرار دارند.
دوستی ثانی خاطرنشان کرد: مهم ترین صدمه هایی که مجسمه های شهری بخصوص مجسمه های فلزی می توانند داشته باشند، خوردگی و صدمه ‎های فیزیکی مثل شکستگی و ترک، وندالیزم، سرقت و تعمیر و مرمت نامناسب است؛ مثلاً در نمونه وندالیزم که شامل نوشتن یادگاری روی اثر هم می شود، شاید باور بر این باشد که جوهر خودکار یا ماژیک صدمه چندانی به اثر وارد نکند، ولی هم جوهر می تواند سبب خوردگی موضعی شود و هم این که وارد کردن یک لایه موضعی روی فلز سبب رسیدن اکسیژن به سطح فلز و آغاز خوردگی می شود.

مهم ترین عامل صدمه به مجسمه های شهری چیست؟

این کارشناس اظهار داشت: مهم ترین عواملی که می تواند سبب صدمه به مجسمه ها شود، نزولات جوی مانند باران و برف، گرد و غبار هوا، آلاینده های سطحی و جوی، فضولات پرندگان و عوامل انسانی است. فضولات پرندگان، حاوی آمونیاک، اسید فسفریک، اگزالات و اسید اوریک هستند که علاوه بر این که PH سطح را پایین می آورند و سبب خوردگی می شوند، باعث رشد هاگ های قارچ می شوند. رشد قارچ عاملی است که فلز رطوبت را در خود حبس می کند و رطوبتی که روی سطح فلز می ماند هم می تواند PH را کم کند و هم سبب ایجاد خوردگی شود.
او اضافه کرد: خصوصیت های خود مجسمه هم می تواند سبب صدمه شود؛ به این صورت که ساختار درونی آن چیست، چه جنسی دارد، از چه آلیاژی ساخته شده است، شیوه ساخت به چه صورت بوده است، پتینه دارد یا خیر، ماده ای که برای پتینه استفاده شده چه بوده است، خصوصیت سطحی آن صاف است یا زبر است؟ همینطور هر چه که سطح صاف تر باشد و پولیش شده باشد، امکان خوردگی کمتر است. درنظر داشته باشید که بیشتر خوردگی مجسمه هایی که در فضای باز هستند، اتمسفری است.

خوردگی چیست؟

دوستی ثانی توضیح داد: در توضیح خوردگی میتوان گفت فلزات در طبیعت به شکل سنگ معدن اکسیدی یا سولفیدی هستند که وقتی استخراج می شوند، فرایند احیا کردن آنها بشکل اکسید است؛ یعنی یک انرژی به فلز می دهند، فلز احیا می شود و از شکل اکسید خود خارج و خالص می شود. این امر سبب افزایش انرژی داخلی فلز می شود و چون فلز مدام می خواهد به حالت طبیعی خود برگردد و انرژی اضافی را تخلیه کند، اگر شرایط مساعد باشد، از راه اکسید شدن، می کوشد انرژی را تخلیه کند.
او اضافه کرد: خوردگی اتمسفری هم به حالتی گفته می شود که در دمای محیط و تحت تاثیر هوا اتفاق می افتد. در اتمسفر شهری به خاطر اکسید گوگرد، دی اکسیدکربن و گازهای حاصل از سوخت که با رطوبت هوا ترکیب می شوند، خوردگی افزایش می یابد. قسمت های مختلف فلز هم به شکل یکسان گرفتار خوردگی نمی شوند؛ یعنی داخل ترک ها و بخاطر عیوب ریخته گری قسمتهایی از مجسمه کامل پر نمی شود و اینها محلی برای تجمع رطوبت می شوند و خوردگی بیشتری برای آنها پیش می آید.
این کارشناس خاطرنشان کرد: اگر رطوبت بالا باشد و یا موادی مانند نمک ها، آلودگی و گرد و غبار که رطوبت هوا را به خود جذب می کنند روی سطح مجسمه باشند، سبب می شود یک لایه خیلی نازک رطوبت که نمی توان آنرا با چشم غیرمسلح دید، روی سطح تشکیل و سبب خوردگی فلز شود.

اثری که باران اسیدی روی مجسمه های شهری فلزی می گذارد

دوستی ثانی در رابطه با اثر باران های اسیدی بر مجسمه های شهری اظهار داشت: مشکل دیگری که مجسمه های شهری بهمراه دارند، مساله باران های اسیدی است؛ اکسید گوگرد و نیتروژنی که در هوای شهری بخاطر آلاینده های مختلف وجود دارند، به تدریج با بخار آب واکنش نشان می دهند و به اسید سولفوریک و اسید نیتریک تبدیل می شوند. با بارندگی باران، در قطرات آن حل می شوند و به سطح زمین می رسند و باعث رگه دار شدن مجسمه ها می شود.
او اضافه کرد: گاهی صدمه های مجسمه با فرم مجسمه ارتباط دارند؛ یعنی فرم های مختلف می توانند صدمه های مختلف داشته باشند. مثلاً جمع شدن آب؛ اگر فرم مجسمه بشکلی باشد که در بخش های مختلف آن آب جمع شود، در آن نواحی خوردگی و رسوبات حاصل از آب بیشتری مشاهده می شود. همینطور در معرض باد بودن مجسمه، وجود حفره یا فضاهای خالی، میزان وزن مجسمه و تقسیم بار که امکان دارد باعث انحراف مجسمه شود و نحوه هدایت آب باران به صورتی که امکان دارد در قسمتهایی آب جمع شود، سبب صدمه رسیدن به مجسمه می شوند.
این کارشناس خاطرنشان کرد: مشکل دیگر به باران و شبنم بامداد برمی گردد. درحقیقت در فصل سرد سال، قطرات شبنم متراکم می شوند و در قسمتهایی از مجسمه گیر می کنند و باعث رسوب و خوردگی بیشتر می شوند؛ چونکه آلاینده های هوا در این قطرات حل می شوند و محیط را اسیدی می کنند.

دما چه نقشی در صدمه به مجسمه های شهری دارد؟

او توضیح داد: دما هم نقش برجسته ی در خوردگی دارد و با افزایش دما خوردگی افزایش می یابد. در همین جهت سطح مجسمه هایی که پس از بارش مرطوب هستند، با افزایش دما زودتر خشک می شود ولی از طرفی همین مساله باعث افزایش سرعت خوردگی هم می شود. ازاین رو اگر وقتی که مجسمه خیس است، دمای آنرا بالا ببریم تا آن زمان که محلول موجود روی مجسمه کامل خشک شود، سرعت خوردگی بالا می رود، ولی وقتی که کامل تبخیر شد، می توانیم از خوردگی جلوگیری نماییم.

کدام عناصر شیمیایی خوردگی بیشتری در مجسمه های شهری ایجاد می کنند؟

این مرمت گر بیان نمود: جنس و شیوه ساخت هم می تواند با نوع صدمه مجسمه ارتباط داشته باشد. معمولاً آلیاژهای مسی که روی بیشتری دارند، سریع تر در هوای محیط تیره می شوند. وجود سرب در آلیاژ مجسمه هم سبب افزایش سرعت تیره شدن می شود. از طرفی بعضی از مجسمه سازها از قطعات اوراقی استفاده می نمایند و مواد کار آنها آلیاژ مشخصی ندارد که یکدست نبودن آلیاژ باعث خوردگی موضعی می شود. حتی اگر محیط خیلی هم مرطوب نباشد، از درون مجسمه سبب خوردگی می شود.
او اضافه کرد: همینطور باقی ماندن مواد هسته هم یکی دیگر از علل صدمه دیدن مجسمه های فلزی است؛ چونکه موادی که برای ریخته گری استفاده می نمایند ابتدا از موادی مانند گچ است که باقی ماندن آن در اثر عامل جذب رطوبت است و می تواند در خوردگی داخل مجسمه تاثیر بگذارد.

آب و اثر آن بر صدمه مجسمه های شهری

دوستی ثانی همینطور بیان کرد که مساله دیگری که باعث صدمه رسیدن به آثار فلزی مجسمه سازی شهری می شود، شرایط محیطی و محل قرارگیری مجسمه است، این که در فضای باز، روی چمن، وسط حوض یا زیر درخت باشد و یا در معرض آب باشد تاثیر گذار است.

برای آغاز محافظت از مجسمه های شهری باید چه کرد؟

او توضیح داد: برای آغاز محافظت از یک مجسمه فلزی شهری، در ابتدا باید آنرا از تمام جوانب به درستی بررسی نماییم. باید تاریخچه آنرا بدانیم؛ این که چه زمانی وچگونه ساخته شده و هدف مجسمه ساز از ساخت آنچه بوده است و خواست افکار عمومی چیست؟ چونکه در مورد پاکسازی و برداشتن لایه های پاتین و برگرداندن مجسمه به رنگ اصلی افکار عمومی و خواست هنرمند بسیار اهمیت دارد و باید به آن توجه گردد.
دوستی ثانی اضافه کرد: پژوهش و آزمایش هم باید دراین خصوص تا حدی معقول صورت گیرد. همینطور پیش از شروع کار باید مطمئن شویم روش هایی که پیشنهاد شده، صدمه بیشتری به مجسمه و محیط اطراف آن نرسانند. صدمه های مجسمه به شکل کامل، تَرک های مجسمه و تعداد آن، نوع پاتین، ایستایی و وضعیت درونی و سطحی آن هم باید بررسی شود. همینطور باید روند حمل اثر را از کارگاه تا محل نصب مطالعه نماییم و درنظر بگیریم که آیا قبل از نصب صدمه ای داشته یا خیر؟
این مرمت گر خاطرنشان کرد: فضای اطراف مجسمه را هم باید مطالعه نماییم و بدانیم که در چه فضایی قرار گرفته است. همینطور باید به ایستایی مجسمه دقت کنیم و بررسی نماییم که آیا اسکلت درونی دارد یا خیر؟ اتصالات مختلف مجسمه و سطح بیرونی و درونی آنرا هم باید بررسی نماییم. درنظر داشته باشیم که اینها یک تصمیم جمعی است تا بررسی نماییم که ظاهر مجسمه تا چه حد باید تغییر کند؛ به این علت یک تیم شامل هنرمندان، حفاظت گر، متخصص تاریخ هنر و... باید در رابطه با آن تصمیم بگیرند.
وی همینطور به این امر پرداخت که «اگر مقرر است کاری روی یکی از این مجسمه های شهری صورت گیرد، باید مخاطب را در جریان آن قرار داد» و توضیح داد: از آنجاییکه مجسمه های شهری در معرض دید عموم هستند، نباید این آثار به یک باره از محل خود حذف شوند؛ چونکه این گونه بحث های زیادی پیش خواهد آمد. بهتر است متولیان مجسمه گزارش منظمی در رابطه با وضعیت مجسمه به مردم عرضه کنند. حال می توانند یک پوستر یا تابلو در محل مجسمه قرار دهند و در رابطه با کاری که مقرر است روی مجسمه انجام دهند توضیح دهند.

گاهی نباید آثار شهری را مرمت کرد

این کارشناس توضیح داد که گاهی نباید در حفاظت از این آثار دخالت کرد؛ چونکه مثلاً اگر مقرر است آن اثر دو سال بعد باردیگر به همان وضعیت مبتلا شود، بهتر است اجازه دهیم در همان وضع باقی بماند.
او اضافه کرد: همینطور گاهی هنرمند می خواهد که اثر به مرور زمان گرفتار تغییرات زیست محیطی شود و اصلا هدف او اینست که مخاطب با زوال آن اثر تحت شرایطی که قرار دارد مواجه شود؛ مثلاً هِنری مور چند اثر در کنار دریا دارد که حتی لایه محافظ هم روی این آثار به کار نبرده و هدفش این بوده که مخاطب از نزدیک شاهد از میان رفتن مجسمه در گذر زمان و با توجه به شرایط محیطی باشد.

پیش از مرمت اثر مستندنگاری کنیم

این کارشناس در ادامه به اقدامات لازم قبل از انجام مرمت پرداخت و اظهار داشت: برای مرمت و پاکسازی یک مجسمه اگر کلیه اقدامات موردنیاز برای طرح مرمت را انجام دادیم، قبل از هر چیزی باید یک مستندنگاری دقیق از همه زوایا به شکل کلی و جزئی در چارچوب عکاسی و اسکن سه بعدی انجام داد.
او اضافه کرد: در پاکسازی باید تصمیم بگیریم که اثر با چه موادی و تا چه حد به پاکسازی نیاز دارد. در بحث حفاظت و مرمت گفته می شود باید تا حد امکان کمترین مداخله را روی اثر داشت. پاکسازی یک امر برگشت ناپذیر است؛ چونکه اگر مثلاً پاتینی که هنرمند روی اثر قرار داده را از بین ببریم، دیگر نمی توان آنرا به حالت قبل بازگرداند.
دوستی ثانی اضافه کرد: بحث دیگر اینست که اگر مجسمه ایستایی خویش را تا حدی از دست داده است، بتوان آنرا بازگرداند که در این مورد باید از کارشناسان کمک گرفت. همینطور استقامت بخشی یکی دیگر از موارد حفاظت از اثر است؛ بگونه ای که اگر اثر تَرک های بسیاری دارد، میتوان آنها را با رِزین پر کرد و گاهی هم به جوشکاری نیاز است. البته استفاده از نوع الکترود برای جوشکاری هم مهم می باشد تا بعدا مشکل کمتری به لحاظ خوردگی پیش بیاید؛ چونکه جوشکاری هم باعث خوردگی می شود.
او در رابطه با استقامت بخشی پاتین هم اظهار داشت: پاتین روی این مجسمه ها بخاطر باران های اسیدی یک دست نیست و امکان دارد استقامت لازم را نداشته باشد، ورقه ورقه شده باشد و از سطح جدا شود. حال میتوان اینها را به شکل موضعی باردیگر پتینه و یکسان کرد و یا با بهره گیری از مواد مختلف استقامت بخشی کرد.
این مرمت گر اضافه کرد: بحث دیگر، پوشش هایی است که روی مجسمه استفاده می شود که خود این چالش بزرگی است و هنوز نتوانسته ایم پوششی برای مجسمه ها استفاده نمائیم تا از آنها به خوبی در مقابل عوامل مختلف محافظت کنیم؛ به این علت اگر ضروری است تا پوششی روی مجسمه استفاده شود، باید رزین های مختلف را بررسی و تست کرد که آیا کارآمدی لازم را دارند یا خیر.

گزارش مرمت نوشت شود

او توضیح داد: حتماً باید گزارش مرمت نوشته شود و سفارش دهنده یا متولی کار باید از مرمت گر یا حفاظت گر بخواهد گزارش کامل تحویل دهد. همینطور نگهداری از این مجسمه ها باید یک برنامه داشته باشد؛ یعنی فردی که مجسمه را مرمت می کند، باید سفارش هایی در رابطه با نگهداری و پایش مجسمه به متولی مجسمه تحویل دهد.
دوستی ثانی اضافه کرد: برای نگهداری این آثار نیاز است که به پرسنل آموزش داده شود تا چگونه باید با مجسمه برخورد شود، به خصوص مجسمه هایی که در فضای سبز نگهداری می شوند؛ مثلاً برای آبیاری فضای سبز یک برنامه داشته باشند و آبیاری شعاع سه تا چهار متری اطراف مجسمه را به شکل دستی انجام دهند.
او اضافه کرد: بعضی از نگهداری ها ساده و ارزان هستند و به تخصص خاصی نیاز ندارند، البته بهتر است با یک متخصص مشورت شود. این نگهداری ها شامل غبارروبی و زمانی می شوند که فضولات پرندگان روی اثر وجود دارد و میتوان هر چند وقت یک مرتبه آنها را از روی اثر پاک کرد و یا اگر لکی روی نشسته، آنرا با پنبه پاک کرد. همینطور در حفاظت این آثار، مسئول نگهداری مجسمه ها باید هر چند وقت یک مرتبه وضعیت آنها را بررسی کند تا اگر احتیاج به مراقب است، اقدام گردد و بدینگونه از صدمه بیشتر آن جلوگیری کرد.

برای مردم فرهنگ سازی کنیم

او به این مساله اشاره نمود که «در زمینه مجسمه های شهری باید در چند سطح فرهنگ سازی کرد» و اظهار داشت: سطح اول مدیران و مسؤلان است؛ یعنی مدیران باید متوجه شوند که این آثار به نگهداری نیاز دارند و گمان نکنند یک اثر چون فلز است به نگهداری نیاز ندارد. این افراد باید بدانند که باید برای مجسمه ها هزینه کنند؛ یعنی بودجه ای را برای نگهداری مداوم این آثار با حضور متخصص این کار درنظر بگیرند. سطح دوم هم مردم هستند. خیلی از مجسمه های شهری را مردم نمی دانند چه هستند، بخصوص مجسمه هایی که فرم مدرن دارند. مجسمه شهری در فرهنگ ما امر جدیدی است و مردم باید بدانند که این آثار متعلق به آنهاست و نیاز است در نگهداری آن سهیم باشند.

گفتمانی در رابطه با میراث فرهنگی

دومین سخنران این نشست شهرزاد امین شیرازی بود که در رابطه با مبحث میراث معاصر، موشکافی یک مفهوم از منظر حفاظت صحبت کرد.
وی در ابتدا اظهار داشت: معمولاً در تعریف میراث فرهنگی در ابتدا به اسناد بالادست بین المللی و اسنادی که گمان می نماییم تمامی یا اکثریت جوامع بشری آنرا پذیرفته و بر آن مهر تأیید گذاشته اند، رجوع می کنیم؛ به این علت یونسکو در سال ۱۹۷۲ کنوانسیونی در ارتباط با میراث فرهنگی و حفاظت آن تشکیل داد. این کنوانسیون بعدها با تغییرات زاویه دید و نگرش ها، به کنوانسیون میراث ناملموس معروف شد؛ یعنی میراثی که مادیت دارد و بخشی از فرهنگ مادی جامعه بشمار می رود.
او اضافه کرد: این کنوانسیون، میراث فرهنگی را مجموعه ای از آثار، سنت ها و ارزش های فرهنگی می داند که از نسل های گذشته به ما رسیده است. در تعبیر عبارت میراث فرهنگی، اگر بخواهیم هر دو کلمه را تفکیک نماییم، در رابطه با میراث آن چیز ارزشمندی را می گویند که از سوی فرد دیگری به ما می رسد. اما فرهنگ، تعاریف متنوع بسیاری دارد که وقتی تمام آنها را کنار هم بگذاریم، متوجه می شویم تعریفی که ادوارد برنت تایلر در قرن ۱۹ در کتاب «فرهنگ ابتدایی» عرضه داد، هنوز منشا و مادر تشکیل باقی تعاریف فرهنگ است.
امین شیرازی اضافه کرد: تایلر اعتقاد دارد که فرهنگ یک نظام پیچیده و یک مجموعه است که می تواند تمام دستاوردهای بشری را مانند دانش، باورها، هنرها، اخلاق، قوانین، آداب و هر عادت دیگری را که انسان در زندگی جمعی بعنوان یک موفقیت و دریافته به آن می رسد را شامل شود.
او خاطرنشان کرد: حال زمانیکه تعریف فرهنگ را کنار میراث فرهنگی می گذاریم، متوجه می شویم میراث فرهنگی هم می تواند یک مجموعه کاملی باشد که از گذشته به دست ما رسیده، دارای ارزش است و می تواند در برگیرنده ابعاد متفاوتی باشد که روزانه به شکل ناخودآگاه با آن سرکار داریم و متوجه نیستیم چقدر در خودآگاه فرهنگی و جهان بینی ما نسبت به محیط اطرافمان رسوخ کرده است. میراث فرهنگی ماهیتی دارد که وابسته به بازشناسی ارزش هاست که می توانند وجوه مختلفی را در بر بگیرند؛ ارزش های تاریخی، هویتی، مذهبی، اجتماعی، هنری، علمی، اقتصادی. این ارزش ها می تواند در یک اثر وجود داشته باشد و آنرا به یک شی ای که در زمره میراث فرهنگی قابل شناسایی است، تبدیل کند.
این مرمت گر اضافه کرد: تمامی این ارزش ها کمک می کنند تا جامعه هویت خویش را شکل دهد و یک شأن هویتی برای خود قائل شود. از این بابت مردم نسبت به میراث فرهنگی حساسیت دارند و موشکفانه تر، آن و موضوعات در ارتباط با آنرا رصد می کنند.

حفاظت یعنی چه؟

او توضیح داد: هر کاری که در حوزه حفاظت و مرمت می نماییم، تلاشی است برای نگهداری و تضمین بقای میراث فرهنگی؛ چونکه بتوانیم آنرا همان گونه که خودمان از گذشته به شکل یک امانت دریافت کردیم، به آیندگان تحویل دهیم.
امین شیرازی اضافه کرد: حفاظت یک امر کاملا زمان محور است؛ یعنی با مفهوم زمان عجین است. زمانیکه به مقوله محافظت از میراث فرهنگی نگاه می نماییم، همیشه یک گذشته وجود دارد که تا زمانی از آن برای ما قابل درک و قابل تجسم است. همینطور شاید به قبل تر از آن گذشته یک تصور مبهم داشته باشیم. این گذشته در یک استمرار زمانی به اکنونی می رسد که ما در آن شناوریم و آنرا تجربه می نماییم. درحقیقت به اکنونی می رسد که آنرا زندگی می نماییم و مقرر است این حالا در همین گذر و امتداد مسیر به آینده ای برسد که تا جایی از آن می توانیم شاهد باشیم و از جایی به بعد را به دست پیشبینی، تصور و خیال می سپاریم.
او خاطرنشان کرد: در این مفهوم اگر امتداد را درنظر بگیریم، شی ای که در گذشته ساخته شده است، سرگذشت، مفهوم و یک ایده اولیه دارد که منجر به انباشت ارزش می شود. درحقیقت از زمانیکه آن پدیده به عرصه وجود می رسد، تا آن زمان که از بین برود و حتی بقایایی از آن مانند خاطره هم باقی نماند، همچنان به صورت مستمر ارزش هایی را از محیط دریافت و از آن خود می کند.
این مرمت گر اضافه کرد: یک مسیر انباشت ارزش داریم که به صورت موازی در طول این خط زمانی در حال حرکت است. ازاین رو زمان می تواند یک عامل کلیدی باشد که تصمیم بگیریم میراث فرهنگی را چطور درک و حفظ نماییم. از آنجاییکه ما فقط مالک حالا هستیم، زمان حالا به ما کمک می نماید تا ارزش های تاریخی را در زمینه های معاصر خود تفسیر نماییم. آن چه که امروز از تاریخ می فهمیم، در قیاس با معلومات و دانسته های ما از حالا است. اگر این آگاهی ما نسبت به حال حاضر وجود نداشت، نمی توانستیم از گذشته رمزگشایی نماییم. نقش کلیدی زمان، جایی آغاز می شود که شی درحال انباشت ارزش است، در گذشته ای ساخته شده و در راه زمان طول عمری را به دست می آورد. از جایی به بعد ارزش های آنرا درک می نماییم و این درک ارزش را منتقل می نماییم و با خودمان تا نسل های آینده بهمراه می بریم.

حفاظت کجای این امر است؟

او اظهار داشت: حفاظت تجسم و اقدامات حالا ما در درک ارزش هاست که می تواند به شکلی روی انباشت ارزش هم اثرگذار باشد و شی، پدیده یا اثر هنری میراث را برای انتقال به آینده حفظ کند. حفاظت اثر در آینده تا بی نهایت می تواند ادامه داشته باشد، که البته این امر به این که چقدر در درک ارزش ها و متوقف نکردن مسیر انباشت ارزش موفق عمل کرده باشیم، بستگی دارد.

هنر معاصر چیست؟

امین شیرازی توضیح داد: اگر هنرمندی بتواند برای نشان دادن واکنش خود، یعنی دریافت و ایده خود از اتفاقات پیرامون را به یک اثر جدید ترجمه کند، آن اثر معاصر شمرده می شود. هنر معاصر و معاصریت در هنر، زبان ما برای بازگو کردن اتفاقات و پدیده هایی است که درحال تجربه آنها هستیم. تجربه زیسته یک هنرمند به هنر معاصر تبدیل می شود که می تواند سبک ها، بیان، مواد و ابزار مختلفی داشته باشد. همین سبب می شود که بتوانیم قید زمان حاضر را برای هنرهای معاصر لحاظ نماییم و آنها را به مسایل اجتماعی، سیاسی و فرهنگی روز یک پاسخ بدانیم.

هنر معاصر چه خصوصیت هایی دارد؟

او اظهار داشت: خصوصیت هایی که سبب می شود یک اثر هنری را معاصر بدانیم، ارتباط زمانی و تجربه ای است که به شکل مشترک با هنرمند از سر می گذرانیم. همینطور درکی است که ما هم به شکل مشترک با هنرمند تقسیم می نماییم. زمینه فرهنگی برای ما ملموس است که ابعاد آنرا می دانیم، آنرا زندگی می نماییم و برای فهمیدن الفبای آن به تلاش زیاد نیاز نداریم. این زمینه فرهنگی برای ما ملموس و قابل دستیابی است. زمینه فرهنگی همان امری است که احساس «این همانی» برای آن داریم.
امین شیرازی اضافه کرد: شیوه های نوآورانه ای که در بیان هنری آثار دیده می شود، می تواند آنها را به آثار هنری معاصر بدل کند. آثار هنری معاصر یک عمق مفهومی دارند که برپایه زمینه فرهنگی مشترک باز هم برای ما قابل دستیابی است. برای ما راحت است که لایه های مختلف یک فیلم سینمایی معاصر را بشکافیم یا حتی یک نمایشنامه شکسپیر را؛ ولی در رابطه با عمق مفهومی یک کتاب عهد عتیق هنوز به یک سبک تفسیری و پیشینه دانشی نیاز است که بتوانیم به مفاهیم آن دسترسی پیدا نماییم.
او خاطرنشان کرد: هنر معاصر از این بابت وارد یک گفتمان و تعامل با مخاطب خود می شود. درهای هنر معاصر بسته نیست و باز است. هنر معاصر خویش را به نمایش می گذارد تا بگوید که در تجربه مشترک فرهنگی شما شریک است. ازاین رو خواه، ناخواه، دیالوگی بین مخاطب، هنرمند و اثر همیشه در جریان است. هنرمندان، مخاطبان و منتقدین خود و نوع برخوردی که با آثارشان می شود را رصد می کنند. از طرفی جامعه و مخاطب هم فعالیتهای هنری هنرمند محبوب خویش را رصد می کند. پس این گفتمان و تعامل دو سویه در هنر معاصر یک خصوصیت بسیار مهم و پررنگ است.

هنر معاصر یک پاسخ به تاریخ جامعه است

این مرمت گر اظهار داشت: هنر معاصر یک پاسخ به تاریخ جامعه است. هنر معاصر نقش هویتی دارد. تابلوی یک نقاشی ایرانی حتی در شرایطی که جهان شمولی درحال بلعیدن دنیا و حل کردن خورده فرهنگ ها در خود است، باز هم یک خصوصیت هویتی دارد. هنر معاصر به نیازهای مذهبی پاسخ می دهد و یک بستر اجتماعی را تغذیه می کند، خصوصیت های هنری دارد، می تواند به لحاظ علمی پاسخگو باشد و ارزش اقتصادی و کاربردی آن کاملا واضح و روشن است.

چرا هنر معاصر را هنر یا میراث معاصر می خوانیم؟

او توضیح داد: معاصر از آنجایی می آید که زمان یک مفهوم نسبی است. درک آن برپایه تجربه، و درک فردی و جمعی ما می تواند متفاوت باشد و سبب می شود نحوه تعامل ما با داشته های فرهنگی شکل خاص خویش را پیدا کند؛ به این علت است که رفتار ما مقابل یک اثر معاصر که آنرا بهتر درک می نماییم نسبت به یک اثر تاریخی که برای درک آن به راهنما نیاز داریم، متفاوت می باشد.
امین شیرازی اضافه کرد: امروزه با فرایند شناخت و معرفی میراث فرهنگی مواجه هستیم؛ یعنی با کنکاش و پژوهش برای آن چه که تابحال میراث فرهنگی نبوده است، شأنیت میراث فرهنگی قائل شویم. درحقیقت به معنای فرایند درک یک اثر یا یک پدیده تحت عنوان و در چارچوب میراث فرهنگی است. حال اعتبار بخشی و هویت سازی برای میراث فرهنگی جدید از چرخه خلق، شناخت و معرفی می آید.
او خاطرنشان کرد: توسعه هویت اجتماعی روی این فرایند تاثیر گذار است. اگر توسعه هویت اجتماعی درحال انبساط و سرمایه اندوزی برای خود باشد، سبب می شود به سراغ فرایند درک مجدد میراث فرهنگی بروید. تأثیرات سیاسی و اجتماعی می تواند روی این فرایند بسیار اثرگذار باشد؛ به این صورت که با تغییر نگاه سیاسی حاکم یک اثر می تواند از عرش به فرش برسد. این امر در رابطه با اجتماع هم صدق می کند؛ بگونه ای که ترندهای جمعی امروزه می توانند سبب شوند یک هنرمند شخصیت هنری خویش را از دست بدهد یا ارزش و اعتبار دوچندانی به دست بیاورد.
این مرمت گر اضافه کرد: تجربه های محلی و جهانی می توانند روی میراث سازی و اعتباربخشی به پدیده ها بعنوان میراث فرهنگی تاثیر گذار باشند. ما یاد می گیریم و جوامع از هم یاد می گیرند. جوامع می کوشند ازروی دست هم نگاه کنند و این امر سبب می شود تجربه های محلی و جهانی در رابطه با این امر یک نقش خیلی پررنگ بازی کند. همینطور رفتار اجتماعی سبب می شود یک اثر یا پدیده را بعنوان میراث فرهنگی بشناسیم یا خیر. پدیده ای که در رفتار اجتماعی شأن، جایگاه و ارزش ویژه ای پیدا می کند، می تواند بعنوان میراث فرهنگی از حالا به آینده منتقل شود.

میراث ملموس و ناملموس جدا هستند؟

امین شیرازی اظهار داشت: همواره بر سر این که میراث ناملموس و میراث ملموس دو اتفاق جدا یا درون هم هستند، بحث وجود دارد. به عقیده من نمی توان این دو را از هم جدا کرد و بهتر است تعابیری مانند میراث ملموس یا ناملموس را از ادبیات میراث فرهنگی حذف کنیم؛ چونکه میراث فرهنگی یک مفهوم یگانه و یکپارچه است.

آثار فرهنگی هنری معاصر هم در دسته میراث فرهنگی قرار می گیرند؟

او اظهار داشت: آثار فرهنگی و هنری گذشته بخاطر ارزش های تاریخی، قدمت و انباشت ارزشی خود در دسته میراث فرهنگی قرار می گیرند، ولی آن چه که همیشه کنار می ماند، آثار فرهنگی و هنری معاصر است؛ چونکه هنوز متوجه نشدیم که اینها در استمرار زمانی همان مسیر انباشت ارزشی را پشت سر می گذارند و این ما هستیم که از این سیر انباشت ارزش عقب می افتیم. ازاین رو باید آثار فرهنگی و هنری معاصر هم وارد این دسته بندی شود.
امین شیرازی اضافه کرد: دو تاثیر میتوان برای نتیجه این بحث قائل شد؛ یک کارکردهای حفاظتی است که میتوان برای حفظ هنر معاصر به کار برد و مورد دوم کارکردهای حفاظتی است که هنر معاصر بعنوان یک ابزار، یاری رسان و همکار در اختیار حفاظت گر برای حفظ و نگهداری میراث فرهنگی بگذارد. کارکردهای حفاظتی که میتوان برای میراث معاصر متصور شد، اقدامات حفاظتی کلاسیک است؛ پژوهش کردن، حفاظت کردن، اقدامات پیشگیرانه، اقدامات مداخله گرانه، پاکسازی و مستندسازی. از این بابت ضروری است چتر حفاظت رسمی، قانونی و پذیرفته شده ملی خویش را بر سر میراث معاصر هم گسترش دهیم و برنامه های مستندسازی قوی برای آن داشته باشیم.
او خاطرنشان کرد: یکی از کارکردهای حفاظتی برای میراث معاصر، اینست که آینده پژوهی در حوزه محافظت از میراث فرهنگی را فقط منحصر به بررسی تغییرات اقلیمی و تاثیر آن بر میراث فرهنگی یا از میان رفتن خرده فرهنگ ها یا تاثیر مناقشات سیاسی روی میراث فرهنگی نگذاریم. اگر کسی مقرر است در حوزه میراث فرهنگی وارد عرصه مطالعات آینده پژوهی شود، باید توجه کند که در راه گذار به میراث فرهنگی چطور میتوان از هنر معاصر حفاظت کرد که نسل های بعدی آنرا به شکل کامل بعنوان میراث فرهنگی دریافت نمایند، بگونه ای که از ارزش های آن کاسته نشود.

هنر معاصر امروز را مستند و به دست آیندگان برسانیم

امین شیرازی اظهار داشت که وقتی به یک شی تاریخی می رسیم، تلاش می نماییم آنرا رمزگشایی نماییم تا روشهای فنی آن، نحوه شکل گرفتنش و... را متوجه شویم و در همین جهت راه های مختلفی را امتحان می نماییم. حال زمانیکه چنین روندی را در این برهه تاریخی طی می نماییم، باید به فکر همکار حفاظت گر خود در آینده باشیم و تلاش نماییم آنچه را که امروز شاهد آن هستیم، مستند نماییم تا راحتتر به دست آیندگان برسد.
او اضافه کرد: این فرایند در جهان شروع شده ولی در ایران هنوز راه بسیاری برای رسیدن به این امر داریم. ما هیچ آرشیو مستندی از اطلاعات فن شناسانه تولیدات هنری و پدیده های معاصر خود نداریم. هنرهای معاصر هم اما می تواند برای حفاظت گر یک همیار باشد. جهان فرهنگی توسط پدیده های هنر معاصر مستند می شود. جهان فرهنگی که آنرا تجربه می نماییم و به واسطه آن ارزش های میراث فرهنگی را درک می نماییم، امروزه ذره ذره و لحظه لحظه آن توسط آثار هنری معاصر در رشته های متعدد مستند می شود. این مستندسازی می تواند به من، جامعه من و مخاطبان میراث فرهنگی کمک نماید که دید واضح تری داشته باشیم.

هنر معاصر نقش عینک را بازی می کند

او توضیح داد: هنر معاصر می تواند نقش عینک را برای نگاه کردن به فضای فرهنگی و ارزش های فرهنگی بازی کند؛ ارزش های فرهنگی که برای ارتباط برقرار کردن با میراث گذشته به آن نیاز است. این عینک می تواند بازتابی باشد از داشته ها و ثروت های فرهنگی. هیچ پدیده هنری و خلاقانه ای شکل نمی گیرد، مگر این که یک عقبه ای در خاطره جمعی داشته باشد. بازتاب داشته ها و ثروت های فرهنگی از دیگر کارکردهایی است که میراث و هنر معاصر می تواند بعنوان کمک برای حفظ میراث فرهنگی بازی کند.
این مرمت گر اضافه کرد: ساخت، تداوم و پویایی فضاهای فرهنگی از دیگر کارها و مسئولیت هایی است که در ارتباط با میراث و هنر معاصر روی آن تاکید می شود. قرارگرفتن در یک فضا، تعریف کننده و تعیین کننده رفتار شماست. زمانیکه افراد در یک فضای فرهنگی قرار می گیرند، فرد با فرهنگ تری می شوند. حال هنر معاصر می تواند این فضاها را در هر زمان، به اقتضای همان زمان خلق کند. همینطور به آموزش، ارتقاء سطح دانش مردم و افزایش حساسیت آنها نسبت به داشته های فرهنگی کمک نماید.
او در انتها اظهار داشت: فضاهای فرهنگی اتمسفری هستند که ما در آن تطهیر می شویم تا بتوانیم با میراث فرهنگی خود ارتباط بی واسطه تر، شاداب تر و عمیق تری را برقرار نماییم. ما امروز هم درحال کاشت و آفرینش میراث فرهنگی آینده هستیم. هر اتفاقی که در هنر و فرهنگ امروز رخ می دهد، در آینده تحت عنوان میراث فرهنگی انتقال یافته از گذشته که حالا ماست برچسب می خورد. نباید از این نقش آفرینی غافل شویم و باید باغبان های خوبی برای آینده باشیم.