جواد حكمی:

نباید در رابطه با افغان ها نگاه صفر و صدی داشت

آتلیه دات کام: فیلم کوتاه «متولد تهران» به نویسندگی و کارگردانی جواد حکمی، روایتی از زیست نسلی است که در مرز میان قانون و تعلق قرار دارد. این فیلم با نگاهی اجتماعی و واقع گرایانه، به مسئله هویت و شهروندی در جامعه امروز ایران می پردازد. حکمی در گفت و گو با هنرآنلاین از ایجاد ایده اثر، ضرورت پرداختن به دغدغه های روز جامعه و اهمیت انتخاب سوژه های اجتماعی در سینمای کوتاه سخن گفت.

ریحانه اسکندری: فیلم کوتاه «متولد تهران» به نویسندگی و کارگردانی جواد حکمی، همچون آثاری است که توانسته در چهل ودومین جشنواره بین المللی فیلم کوتاه تهران حضور پیدا کند. این فیلم با نگاهی انسانی و زبانی روایت محور، تلاشی است برای بازنمایی لایه هایی پنهان از زیست شهری در پایتخت؛ جایی که آدم ها هر روز در ازدحام و تنهایی، روایتهای جدیدی از بودن و ماندن می سازند.
در «متولد تهران» بازیگرانی چون محسن قصابیان، صدف عسگری، آزاده سیفی و فاطمه مرتاضی نقش آفرینی کرده اند و با حضورشان به جهان واقعی و ملموس فیلم جان بخشیده اند. در کنار آنها، عوامل فنی نیز نقشی پررنگ در خلق فضای فیلم داشته اند؛ از پویان آقابابایی در مقام مدیر فیلم برداری گرفته تا پویان شعله ور (تدوین)، امید گلزاده (طراح گریم)، ریحانه اسماعیلیان (طراح صحنه)، رامین ابوالصدق (طراحی و ترکیب صدا) و پیام آزادی (آهنگساز).
این فیلم کوتاه با حمایت مؤسسه فرهنگی امام روح الله و انجمن سینمای جوانان ایران تهیه شده و حضورش در قسمت مسابقه ملی جشنواره، نشانه ای از جایگاه رو به رشد فیلم سازان جوانی است که دغدغه اجتماعی را با زبان تصویر روایت می کنند.
در ادامه، با جواد حکمی، کارگردان این اثر، در رابطه با رویکرد اجتماعی فیلم، مسیر رسیدن به ایده اصلی، و نگاهش به سینمای کوتاه گفت و گویی داشتیم؛ گفت و گویی در رابطه با انسان، شهر، و روایت هایی که از دل حقیقت زاده می شوند.
در شروع گفتگو از جواد حکمی در رابطه با رویکرد اجتماعی فیلم «متولد تهران» و نحوه ایجاد ایده آن پرسیدیم. وی در توضیح این مورد اظهار داشت: «من عالمیه تدریس می کردم در یک مرکزی که مربوط به طلاب غیرایرانی بود. در آنجا شاگردانی از افغانستان، پاکستان و بنگلادش داشتم. ارتباط من با شاگردان صمیمی تر از حد رابطه استاد و شاگردی بود؛ به شکلی که اگر در زندگی شان در ایران مشکلی پیش می آمد، با من در بین می گذاشتند و اگر کاری از دستم برمی آمد، برایشان انجام می دادم.»
جواد حکمی وی در ادامه اظهار داشت: «یکی از مشکلات رایج این افراد اینست که وقتی به ایران می آیند، قصد خرید موتور یا وسیله نقلیه دارند، اما از نظر قانونی نمی توانند مالک شوند. مطابق قانون ما، اتباع غیرایرانی نمی توانند در امور منقول و غیرمنقول مالکیت داشته باشند. به همین دلیل، معمولا این وسایل را به نام یک ایرانی که به او اعتماد دارند ثبت می کنند. من چون با خیلی از آنها ارتباط داشتم و پیشتر در کارهایشان کمک کرده بودم، این اعتماد شکل گرفته بود. چند مورد از موتورسیکلت ها و خودرو ها به نام من ثبت شده بود، البته خودروهایی در حد پراید. اما سال ها از آن ماجرا گذشت و بعضی از آن افراد از ایران رفتند. وسایل نقلیه شان را نیز به دیگران فروختند و دست به دست چرخید. از نظر قانونی، اگر اتفاقی برای آن وسایل می افتاد، مسئولیت آن بر عهده من بود. ایده اولیه فیلم «متولد تهران» از همین ماجرا شکل گرفت. قصه در رابطه با دختری از اتباع افغانستانی است که ماشینش گم می شود و در تلاش است تا آنرا پیدا کند. در حقیقت، مساله اصلی فیلم، مساله قانون و موقعیتی دوطرفه است؛ موقعیتی که هم از طرف فرد افغان دیده می شود و هم از منظر ایرانی.»
وی در ادامه با اشاره به دغدغه های اجتماعی فیلم اظهار داشت: «بعد از اتفاقات اخیر کشور و حاشیه هایی که پیرامون حضور اتباع افغانستانی به وجود آمد، جامعه به دو گروه تقسیم شد. عده ای می گفتند باید افغان ها را اخراج کرد و کشور نباید با آنها مماشات کند. در مقابل، گروهی دیگر معتقد بودند که این افراد مظلوم اند و ما نباید گرفتار نژادپرستی شویم. هر دو دیدگاه اشتباه است، چون نگاه مطلق دارند.»
او با تأکید به اینکه نباید نگاه صفر و صدی در رابطه با مسایل اجتماعی داشت: «اتباع افغانستانی در ایران سه طیف اند؛ گروه اول کسانی اند که پس از روی کار آمدن طالبان مهاجرت کرده اند. گروه دوم کسانی هستند که در زمان جمهوریت به ایران آمدند و حدود ده تا پانزده سال است اینجا زندگی می کنند. اما گروه سوم، اشخاصی اند که اساساً در ایران به دنیا آمده اند و حتی کابل و شهر های افغانستان را ندیده اند. این گروه آخر، همان کسانی اند که فیلم «متولد تهران» در رابطه با آنها حرف می زند؛ اشخاصی که در ایران متولد شده اند و همه زندگی، دوستان و ارتباطاتشان در اینجاست. مساله اصلی این طیف، حق شهروندی است؛ این که آیا چون در ایران به دنیا آمده اند، باید حق شهروندی داشته باشند یا نه.»
در ادامه، در رابطه با بازخوردها نسبت به سوژه فیلم از او پرسیدیم. حکمی در پاسخ اظهار داشت: «سینمای اجتماعی برای من یعنی سینمای دغدغه مند و به روز. جامعه ما درحال تغییر است. مساله ای که امروز وجود دارد، ممکنست شش ماه بعد کاملا عوض شود؛ یک زمان مساله اقتصاد است، زمانی دیگر فرهنگ یا سیاست. به عقیده من، فیلم اجتماعی باید دغدغه روز جامعه را بازتاب دهد. از دید من، مساله افغانستانی ها، نه به عنوان اولویت اول، اما به عنوان یکی از مسایل مهم جامعه، امروز در صدر گفت وگوهای مردم قرار دارد. در خیابان، مترو، اتوبوس، نانوایی و محلهای عمومی، مردم در رابطه با این مورد حرف می زنند، چون رسانه هم به آن پرداخته و در سالهای اخیر اتفاقات گوناگونی افتاده که این مساله را به شکلی به بحران مبدل کرده است. بدین سبب فکر می کنم پرداختن به این مورد از مسیر فیلم می تواند یکی از طریق های گفتگو با جامعه باشد.»
در ادامه گفت و گو، جواد حکمی در رابطه با اهمیت انتخاب سوژه های اجتماعی در فیلم هایش توضیح داد و اظهار داشت: «دغدغه اجتماعی یعنی دغدغه عمومی مردم. حالا نه این که همه مردم، ولی بخشی یا بخش غالبی از جامعه درگیر آن مبحث باشند. از نظر من، فیلم اجتماعی وقتی معنا دارد که به سراغ سوژه ای برود که جامعه نسبت به آن درگیری و حساسیت دارد. اگر جامعه با آن سوژه هیچ ارتباطی نداشته باشد، نمی توان گفت فیلم دغدغه مند یا اجتماعی است. شاید سال قبل فیلمی ساخته باشم که در زمان خودش مهم و پررنگ بوده، اما امروز دیگر آن سوژه چندان مورد توجه نیست. منظورم اینست که فیلم باید اثری هنری باشد که حتی تا ده سال آینده هم قابل دیدن باشد. انتخاب سوژه دراین میان نقش برجسته ی دارد؛ یعنی میتوان یک مبحث روز را به اثری هنری و ماندگار تبدیل کرد یا برعکس، بدون پرداخت در ست، آنرا به چیزی گذرا بدل ساخت.»
تصویری از فیلم «متولد تهران» وی در ادامه اظهار داشت: «من در اینجا بیشتر در رابطه با بخش انتخاب سوژه توسط فیلم ساز صحبت می کنم، نه بخش سینمایی یا فنی کار. این که چرا اساساً فیلم ساز سراغ یک سوژه خاص می رود، به نظرم مهم است؛ چون آن مبحث در ذهن خیلی از مردم در جریان است و تبدیل به دغدغه جمعی می شود.»
در آخر گفت و گو، از او در رابطه با ادامه این مسیر و انتخاب سوژه های اجتماعی در آثار آینده اش پرسیدیم. حکمی در پاسخ اظهار داشت: «اگر زنده باشیم و توفیق داشته باشیم و مخاطب هم دوست داشته باشد، بله. احیانا همین رویکرد اجتماعی را ادامه خواهم داد.»
بطور خلاصه در حقیقت، مساله اصلی فیلم، مساله قانون و موقعیتی دوطرفه است؛ موقعیتی که هم از جانب فرد افغان دیده می شود و هم از نظر ایرانی. مساله اصلی این طیف، حق شهروندی است؛ اینکه آیا چون در ایران به دنیا آمده اند، باید حق شهروندی داشته باشند یا نه. منظورم این است که فیلم باید اثری هنری باشد که حتی تا ده سال آینده هم قابل دیدن باشد.