کیانوش در زبان ریشه داشت، نه در خاک

به گزارش آتلیه دات کام، فاطمه سالاروند در نشست «شب محمود کیانوش» با اشاره به این که ستایش زبان، ستایش کیانوش است، اظهار داشت: این شاعر در وطن خویش یا چنان که خود به درستی می اندیشید در موطن اصلی اش- زبان فارسی- ریشه دوانده بود آن چنان که در طول قریب به چهل سال زندگی دور از ایران، هیچگاه از این خاک جدا نشد.

به گزارش آتلیه دات کام به نقل از خبر آنلاین به نقل از روابط عمومی خانه کتاب و ادبیات ایران، نشست «شب محمود کیانوش» از مجموعه برنامه های «قرار با ستاره ها» شنبه (هشتم شهریور ۱۴۰۴) با حضور فاطمه سالاروند، علی اصغر سیدآبادی، سیدعلی کاشفی خوانساری، وحید نیکخواه آزاد و حسن اسماعیلی طاهری در سرای اهل قلم خانه کتاب و ادبیات ایران انجام شد.
حضور محمود کیانوش در ادبیات کودک گذرا نیست در شروع این برنامه سیدعلی کاشفی خوانساری ضمن معرفی کوتاهی از محمود کیانوش و با اشاره ای به خاطره ای از دیدار با این شاعر اظهار داشت: حضور این شاعر در حوزه ادبیات کودک و نوجوان برعکس تصور خودش موقتی و گذرا نبوده است. او به شعر کودک فکر کرده است تا به یک پختگی برسد و در نهایت نظریه ای هم در این عرصه عرضه کرد که به مرور با بررسی و بازنشر آن به مرحله ای از کار آمدی رسیده است.
وی اضافه کرد: همسر این شاعر، پری منصوری هم در حوزه تالیف و ترجمه شعر و ادبیات کودک و نوجوان بصورت مستمر فعالیت و آثاری را ترجمه کرده و به نگارش درآورده است اما چندان شناخته شده نیست.
کیانوش در زبان ریشه داشت، نه در خاک فاطمه سالاروند هم در این جلسه اظهار داشت: سخن گفتن در رابطه با نویسنده، شاعر و هر آن کس که به صورتی در کار خلقِ ادبی است، نه در رابطه با او که در واقع در رابطه با زبان است و هر ستایش و تحسینی نه از او که ستایش زبان است. زبانی که زنده است و خود، زندگی بخش است و منفک از هنرمند، زندگی خویش و زندگی او را هم ادامه می دهد. همین که متنی تولید می شود، متنی که بتوان آنرا اثر ادبی نامید در هر بار دیده شدن، خوانده شدن یا ترجمه شدن، چرخه حیات نویسنده را تکرار می کند. چنین است که حضور و غیاب آفریننده در وجه فیزیکی اش، مفهوم خویش را از دست می دهد. اما مهم تر و فراتر از توالی زیست هنرمند، تداوم و پویایی حیات زبان است.
او با اشاره به زبان بعنوان «ابزار» انسان برای بیان نیازها، عواطف و ارتباط گرفتن، اظهار داشت: از زاویه ای دیگر میتوان چنین نگریست که نویسنده و شاعر هم ابزاری در خدمت زبان اند. ابزار نه در مفهوم معمولش یعنی وسیله ای بی روح و بی جان که برعکس مجموعه ای از قلب و خون و هستی و حیات. شاعر و نویسنده آگاهانه و خودخواسته زندگی خود را نثار زبان می کند تا این رود بازهم زنده و رونده در جریان باشد و البته که خود هم از این رهگذر بی پاداش نمی ماند. آن چه دریافت می کند رنج و لذت توامان است و شهادت و زیستنِ مکرر.
او سخن گفتن از محمود کیانوش را حرف زدن در رابطه با زبان فارسی دانست و اضافه کرد: آن چه ما را به کیانوش و به یکدیگر و به روز گذشته و امروز و آینده وصل می کند همین زبان عزیز و گرامی است که می شود برایش مرد و برایش زندگی کرد. فراوان شنیده ایم و دیده ایم هنرمندانی که ترک وطن می کنند، بعد از مدتی گرفتار نوعی افت و افول در خلاقیت و گسست و انقطاع از نوشتن می شوند.
این شاعر با اشاره به جمله «هنرمندانی که مهاجرت کردند مثل گل و گیاهانی هستند که سر چارراه ها فروخته می شوند، ریشه آنها دیگر در زمین نیست و برگی برایشان نمانده.» از احمدرضا احمدی اضافه کرد: این توصیفی دقیق و غم انگیز است که البته مثال های نقض هم دارد. یکی از این استثناها، محمود کیانوش است. این شاعر در وطن خویش یا چنان که خود به درستی می اندیشید در موطن اصلی اش- زبان فارسی- ریشه دوانده بود آن چنان که در طول قریب به چهل سال زندگی دور از ایران، هیچگاه از این خاک جدا نشد. او بی اغراق و بی مداهنه دلبسته زبان و ادبیات فارسی بود.
سالاروند افزود: محمود کیانوش از سالهای جوانی تا انتهای عمر از نوشتن دست نکشید و دیده شدن یا دیده نشدن، عنادها، دوستی ها، دوری ها و نزدیکی ها، در این استمرار و پیوستگی خدشه ای وارد نکرد. به نظرم تنها کسانی می توانند به این شیوه طی طریق کنند که مومن به کار خویش باشند، از خوشامد و بدآمد و داوری های دیگران عبور کرده باشند و جز به راه به چیز دیگری نیندیشند. نشان به آن نشان که او بالاتر از بسیارانِ دیگر که ترک دیار نکرده بودند، کار کرد، نوشت و به هر شکلی که می توانست به زبان و ادبیات فارسی خدمت کرد. روشن است که در این جا حرف بر سر چون و چند و کم و کیف آثار وی در همهء قالب هایی که نوشت و عرضه نمود، نیست. سخن از پیوستگی و پویایی این پیوند است.
وی ادامه داد: شاید برای کسانی این پرسش پیش بیاید که اگر فاصله گرفتن کیانوش از شعر کودک و سرودن برای بچه ها، یعنی همان حیطه ای که در آن پیشرو و ممتاز و متمایز بود نوعی گسست نیست پس چیست؟ پاسخ من به این پرسش اینست که کیانوش می دانست چه کرده و چه نباید بکند. تکلیفش با خودش، با نوشتن و با شعر روشن بود. اگر بازهم در شعر کودک حرفی داشت در هر جا که بود، دور یا نزدیک بدون شک باز هم می سرود و می نوشت. به باور من فاصله گرفتن او از شعر کودک نه معلول شرایط، که از سر تعهدش به خویش بود و به شعر و به مخاطب.
سالاروند با اشاره به این که حضور کیانوش در شعر کودک فارغ از حسن و عیب و کاستی های احتمالی شعرش بموقع بود، اظهار داشت: وی در شعر کودک، دریچه ای را گشود و راهی را نشان داد و به قول شاملو یک دم در این ظلام درخشید و جست و رفت. امروز هم اگر شعرش را با همان کم و زیادها در دو کفه ترازوی انصاف بگذاریم او را شایسته لقب پدر شعر کودک ایران خواهیم دانست. مگر نه اینکه هنوز و بازهم با گذر این همه سال بمحض شنیدن عنوان شعر کودک، نام کیانوش برایمان تداعی می شود؟ محمود کیانوش شاید از شعر کودک، اما از خلق کردن و نوشتن فاصله نگرفت و همین متوقف نشدن و مدام در چارچوب های متعدد با زبان سر و کار داشتن، گواهی است بر زنده بودن حیات ادبی او و به شیفتگی اش و دغدغه و توجهش به زبان فارسی.
او با اشاره به کتاب «در حکایت و شکایت زبان فارسی» اثر محمود کیانوش اظهار داشت: وی در این اثر، چنان با دقت و ظرافت و دلسوزانه و مسئولانه، از زبان فارسی و مشکلات و مسایل حولِ این زبان حرف می زند که اگر نامش در شناسنامه کتاب نباشد، نمی شود باور کرد اینها را کسی نوشته که سال ها دور از ایران زیسته است. هم به جهت وقوفش بر اوضاع اجتماعی و فرهنگی این روزگار و هم به خاطر نثر شیرین و روان و قابل فهمش که از نثر بسیاری از نویسندگانِ در اینجا زندگی کرده، فارسی تر است! اگر من در جایگاهی بودم که می توانستم سفارش ای بکنم یا کسی را به کاری ترغیب کنم، معلمان و مترجمان و نویسندگان و شاعران و تولیدکنندگان متن های رادیو و تلویزیون و بویژه دست اندرکاران فرهنگستان زبان فارسی را به خواندن این کتاب ملزم می کردم.
فاطمه سالاروند در انتها سخنانش اظهار داشت: البته حرف هایی از جنس تاملات کیانوش، قبل از این هم به صورت و شیوه های دیگر گفته شده، اما چند خصوصیت این کتاب را از نوشته های هم جنس خودش متمایز می کند. یکی همین که اینها از زبان کسی است که به جهت شرایطش تمام و کمال با فرهنگ و زبانِ بیگانه، آشناست. آن چه نوشته به دور از تعصب و تصلب اما از سر غیرت و حمیت است.
کیانوش؛ بنیانگذار شعر کودک علی اصغر سیدآبادی در قسمت دیگر این جلسه با اشاره به این که محمود کیانوش وجهی دارد که بیرون از حوزه ادبیات کودک و نوجوان چندان شناخته شده نیست، مطرح کرد: او به صورتی بنیانگذار ادبیات کودک و نوجوان است؛ البته قبل از او و همزمان با این شاعر، افرادی در حوزه ادبیات کودک و نوجوان شعر سرودند اما کیانوش بود که در رابطه با چگونگی شعر گفتن و موضوعات مناسب کودکان و نوجوانان فکر کرده و آنرا به رشته تحریر درآورده بود. او اما در سالهای اخیر چندان به کار خود در حوزه کودک و نوجوان افتخار نمی کرد، چونکه دوست داشت کارهایی که برای ادبیات بزرگسال انجام داده بود هم دیده شود.
این پژوهشگر ادبی با اشاره به اینکه محمود کیانوش از دهه ۴۰ بصورت مستمر در حوزه های مختلف و باتوجه به نیاز جامعه می نوشت و برای بزرگسالان می سرود، افزود: برداشت من از مجموع حرف ها، گفت وگوها و… او اینست که دوست داشت یکی از شاعران مهم روزگار ما باشد؛ اما چنین نشد. علل متفاوتی دارد که بخشی به سیاست مربوط است و برخی دیگر به نوع شعری که می سرود.
وی به غایب بودن نام محمود کیانوش در مطبوعات دهه ۶۰ ایران اشاره نمود و اضافه کرد: انقلاب اسلامی گسستی بین دو یا چند نسل از شاعران و نویسندگان ایجاد کرد که کیانوش یکی از آن هاست؛ این گسست به نحوی است که جامعه ایران بعضی از نویسندگان خویش را به فراموشی سپرد؛ دهه ۷۰ بار دیگر مطبوعات سراغ نویسندگان و شاعرانی رفت که خارج از ایران زندگی می کردند لیکن این اتفاق در اواخر دهه ۶۰ برای کیانوش رخ داد و در آن ایام او را بعنوان بنیانگذار ادبیات کودک و نوجوان معرفی و از او تجلیل کردند.
سیدآبادی اضافه کرد: در دهه های اخیر در حوزه شعر خردسال تجربه هایی کسب کردیم اما از دید من شعر کودک ما نتوانست از زیر سایه محمود کیانوش درآید. او فهمی از شعر گفتن برای بچه ها دارد که آنرا در یکی از اشعار خود شرح داده است. ایده این شاعر اینست که ادبیات و شعر کودک محصولی بیرون از فردیت شاعر است؛ شاید هم گزافه نمی گوید و الان وقتی شعر نوجوان را نگاه می کنید، نمی دانید برای کیست چونکه همه شباهتی به هم دارند. همین نکته، نظریه و فلسفه ادبیات کودک و نوجوان است که آگاهانه و ناآگاهانه پذیرفته می شود و همه شاعران و نویسندگان این حوزه فکر می کنند ادبیات کودک و نوجوان چیزی بیرون از خودشان است.
او اضافه کرد: در واقع برخی گمان می کنند که پدیده مستقلی به نام کودک و نوجوان وجود دارد که در رابطه با ارزش هایی که باید به آن منتقل شود و نوع زیبایی شناسی مورد نظر آن توافق نظری صورت گرفته است؛ بعد از آن شاعر از خود جدا می شود و برای این گروه شعر می سراید. به عقیده من، این یکی از پایه هایی است که کیانوش بنا نهاده که البته در اغلب شعرهایش یافت نمی شود و در واقع او از این نظریه فراتر رفته است.
علی اصغر سیدآبادی در انتهای سخنان خود کیانوش را وابسته به یک جریان شعری در ایران دانست و اظهار داشت: او قبل از شاملو شعر سپید سرود و تمام تجربه های شعری ادبیات فارسی را می شناخت، اما در نهایت میتوان او را در گروه شاعرانی دانست که پلی بین شعر نو و قدمایی هستند که بیشتر چارپاره می سرودند. به نظرم این وابستگی و علاقه اش به این جریان شعری یکی دیگر از دلایلی است که او نتوانست در شعر بزرگسالان بیشتر شناخته شود. او کار بزرگی در حوزه شعر کودک و نوجوان انجام داد و فکر می کنم کماکان شعرای کودک، زیر سایه او باقی می مانند.
کیانوش زیرساخت شعر کودک را اصلاح کرد وحید نیکخواه آزاد هم در این جلسه با اشاره به این که بعضی از مؤسسات و نشریات در شروع آغاز به کار بسیار خوش درخشیدند که بمرور زمان جلوه خویش را از دست دادند، بیان نمود: من از راه مجله پیک با کیانوش آشنا شدم. او هیچ سابقه ای در شعر کودک ندارد و در روزهایی هم وقفه ای در این کارش می افتد، اما بعد از چندی بتناسب شغلش باید برای بچه ها شعر می سرود تا در بعضی مجلات چاپ شود. از دید من شعر سرودن برای او کار بسیار راحتی بود. بعد از آن به واسطه شغل و سوادش در شعر کودک مطالعات جدی در ایران انجام می دهد و به لحاظ نظری زیرساخت ها را اصلاح می کند و وقتی به شعر گفتن می رسد تلفیقی از فن و هنر را در هم تنیده می کند؛ به واقع کیانوش نوعی مهندسی شعر دارد.
داستان کودک کیانوش؛ متونی برای آموزش در انتها نشست «شب محمود کیانوش» حسن اسماعیلی طاهری، نویسنده کودک هم اظهار داشت: هرچه تا حالا عنوان شد در رابطه با شعر و شاعری محمود کیانوش بود؛ اما آن بخشی از هنر او که دیده نشده، توانایی کیانوش در نوشتن داستان کودک است. شاید اگر حالا آنرا زیر ذره بین بگذاریم ایرادات بسیاری بتوان به آن گرفت، اما این آثار، متون آموزشی مناسبی برای کسانی است که می خواهند برای کودکان بنویسند.


منبع: atolieh.com