خاطره بازی با تیتراژهای ماندگار – ۶۱؛

خط قرمز و تابوشکنی هایی که جواب داد

آتلیه دات کام: موسیقی تیتراژ سریال خط قرمز همچون موسیقی تیتراژهای خاطره ساز برای بینندگان دهه هفتاد تلویزیون است که تابوشکنی هایش باعث پرمخاطب شدن سریالی شد که حرف های تازه ای برای گفتن داشت.

دریافت 3 MB
خبرگزاری مهر – گروه هنر – علیرضا سعیدی: کارکرد تیتراژ چیزی شبیه به جلد کتاب است که طراحش تلاش می کند با انتخاب عناصر، فرم ها و چینش ها با کمک گرافیک و موسیقی مخاطبان یک اثر را در جریان مبحث قرار دهد. شرایطی که گاهی بسیار نکته سنج، اندیشمندانه و حساب شده پیش روی مخاطبان قرار می دهد و گاهی هم به قدری سردستانه و از روی ادای یک تکلیف الزامی ایجاد می شود که بیننده را از اساس با یک اثر تصویری دور می کند.
آنچه بهانه ای شد تا بار دیگر رجعتی به کلیدواژه «تیتراژ» داشته باشیم، مروری بر ماندگارترین و خاطره سازترین موسیقی های در ارتباط با برخی برنامه ها و آثار سینمایی و تلویزیونی است که برای خیلی از مخاطبان دربرگیرنده خاطرات تلخ و شیرینی است و رجوع باردیگر به آنها برای ما در هر شرایطی می تواند یک دنیا خاطره به همراه داشته باشد. خاطره بازی که بعد از آغاز و انتشار آن در نوروز ۱۴۰۰ استقبال مخاطبان، ما را بر آن داشت در چارچوب یک خاطره بازی هفتگی در ایام جمعه هر هفته، روح و ذهنمان را به آن بسپاریم و از معبر آن به سال هایی که حالمان بهتر از این روزهای پردردسر بود، برویم.
«خاطره بازی با تیتراژهای ماندگار» عنوان سلسله گزارشی آرشیوی با همین رویکرد است که به صورت هفتگی می توانید در گروه هنر خبرگزاری مهر آنرا دنبال کنید.
در شصت و یکمین شماره از این روایت رسانه به سراغ موسیقی تیتراژ سریال «خط قرمز» به کارگردانی قاسم جعفری، آهنگسازی پیروز ارجمند و خوانندگی حسین رضاییان رفتیم که بطور حتم از آن میتوان بعنوان یکی از مهم ترین و پرطرفدارترین قطعات موسیقایی در رابطه با تیتراژهای تلویزیونی سیما نام برد. ملودی که تابوشکنی های داستانی و محتوایی سریال نقش موثری در شنیده شدن اثری داشت که هم آهنگسازش مولفه های ساخت موسیقی در رابطه با تصویر را می دانست و هم ناشناخته بودن و متفاون بودن صدای خواننده اش از جهات مختلف قابل بررسی بود.

سریال «خط قرمز» به نویسندگی علیرضا بذرافشان و شعله شریعتی و کارگردانی قاسم جعفری نخستین بار در آذرماه سال ۱۳۸۰ و سه شنبه هر هفته روی آنتن می رفت. شرایطی که باآنکه در آن سال ها بدجوری کاسه صبر مخاطبان را به علت پخش هفتگی سریال به سر ریز می کرد، اما ورود به فضای داستانی جدید و البته تابوشکن در آن سال ها که کمتر کارگردان و سازنده جسارت ورود به آنرا داشت، به همراه حضور تعدادی از بازیگران خوش چهره و جوان که تا به آن روز کمتر در قاب تصویر قرار گرفته بودند، شرایطی را ایجاد کرد که نمی توان از موفقیت های رسانه ای اش به همین راحتی عبور کرد. موفقیت هایی که واقعاً برای بازیگران و گروه سازنده اش آمد داشت و باعث ورود آنها به فصل تازه ای از فعالیت هایشان در عرصه های مختلف بازیگری و کارگردانی شد. شرایطی که باآنکه برای قاسم جعفری فعلا به تئاتر و درآمدزایی از این راه ختم شده، اما برای بازیگرانش دربرگیرنده فضایی بود که مسیر شهرت را برایشان هموار ساخت.
سیرداستانی سریال «خط قرمز» هم قالب متفاوتی داشت. داستان بخشی از زندگی چند جوان که هر یک برای فرار از مشکلات زندگیشان، از خانه فرار کرده، دور هم جمع می شوند و با هدف سفر به سمت آرمان ها و خواسته های خود پا به راهی با مقصد نامعلوم می گذارند، سفری که آخر و عاقبتش مسیر روشنی را برایشان نساخت اما هر چه بود، تبدیل به دستاورد مهمی در عرصه سریال سازی شد که تابوشکنی هایش از نگاه مخاطب بازخورد خوبی را دریافت کرد. تابوشکنی هایی که در جریان ساخت موسیقی متن و تیتراژ اثر هم جلوه نمود و باعث شنیدن شده صدایی شد که تا به آن زمان کمتر می توانستیم سراغش را پیدا نماییم.

اتفاقاً حضور بازیگرانی چون شهرام حقیقت دوست، سروش گودرزی، پویا امینی، ایمان اشراقی، علیرضا نیک پی، شهرام عبدلی، علی منصوری، علی جاویدفر، مجید مشیری، مهسا کرامتی، زهرا اویسی، ساناز کیهان، حسن اسدی، رضا امامی، اردلان آذربهرام، فریده دریا مج، رضا میرمعنوی، علی جلالی، هما خاکپاش، هوشنگ بنایی، فرزاد مسروری، صدرا سید قاسمی و علی اسیوند بود که به علت حضور منتخبی از نسل تازه و پیشکسوت بازیگری حال و هوای متفاوتی را به سریال داده بود، حال و هوایی که قاسم جعفری و یارانش می دانستند از آنچه می خواهند به تصویر بکشند، چه می خواهند. گویی موج جدیدی از سریال سازی در سیما به راه افتاده بود که قصد داشت با تابوشکنی های در ارتباط با آن دوران مخاطبان را به سمت و سویی هدایت کند که بتواند جامعه پوست انداخته آن سال ها را در چارچوب سریال های سیما ببیند و در کلیشه رایج آن سال ها پند و اندرزهایی را هم هم فرا گیرد.
بله خط قرمز با مطرح کردن موضوعات و معضلات بسیار مهمی همچون فرار از خانه، اعتیاد، بیماری ایدز و مواردی از این دست واقعاً از خط قرمزها عبور کرد و با وجود این که مخالفانی هم داشت، اما هرچه بود کوشش برای عرضه تصویری از جوانان به واسطه بازیگران جوانی بود که می بایست در هوای تازه تری قدم بردارند. شرایطی که بخشی از نمود آن در تفاوت صدای خواننده اش هم مشهود بود و محوبیت خوبی هم به دست آورد.

دقیقاً در همین شرایط است که پیروز ارجمند به واسطه دانش و آگاهی و پیشینه ای که در حوزه های مختلف موسیقی داشته، می توانست یکی از مهم ترین و بهترین گزینه ها برای آهنگسازی و ساخت موسیقی تیتراژی ترانه حسن عسکری، ملودی پیروز ارجمند و صدای متفاوت خواننده، موسیقی تیتراژ پایانی سریال «خط قرمز» را تبدیل به یکی از محبوب ترین ملودی های در رابطه با تیتراژ کرده که درآغاز دهه هشتاد و در کوران ساخت و تولید آثار رنگارنگ موسیقایی تمایز خویش را نشان داد باشد که باید متفاوت می شد. آن قدر متفاوت که بتواند سال ها بعد خویش را بعنوان یکی از جریان سازترین و مهم ترین موسیقی تیتراژهای تلویزیون معرفی و از خود ردپایی به جای بگذارد که نمی توانم به سادگی آنرا در ذهن پاک کرد.
البته بماند که نام حسین ریاضیان بعنوان خواننده موسیقی تیتراژ اثر چندان به یادها نمانده، اما ترانه حسن عسکری، ملودی پیروز ارجمند و صدای متفاوت خواننده، موسیقی تیتراژ پایانی سریال «خط قرمز» را تبدیل به یکی از محبوب ترین ملودی های در رابطه با تیتراژ کرده که درآغاز دهه هشتاد و در کوران ساخت و تولید آثار رنگارنگ موسیقایی تمایز خویش را نشان داد. برگ برنده ای که خواننده اش در فرایند مبهم و پردردسر موسیقی پاپ ایران گم شد و نامش آن قدر در زبان ها نیست.
این فرایند اما برای پیروز ارجمند بگونه ای دیگر تجربه شد و او ثابت کرد به واسطه اعتمادسازی که فارغ از همه حاشیه ها و اما و اگرها می تواند بین گروه تولید و هنرمند ایجاد شود، میتوان دست به کارهایی زد که موسیقی تیتراژ یک سریال را ماندگار کرد. ماندگاری که این روزها جای خویش را به واسطه گری، دلالی و زد و بندهایی داده که بوی مشمئز کننده و نامطبوعش به وضوع در خیلی از سریال های امروزی دیده می شود و کاملاً این نکته را می فهماند که آنچه پیش روی شما بعنوان شنونده قرار گرفته، فقط کالایی است که شاید شانسی با محتوای اثر جور درآمده و در نگاه بدبینانه اش هم در ساختاری قرار گرفته که پول و مبادلات مالی میان تهیه کنندگان خواننده و تهیه کنندگان سریال ها حرف اول و آخر را می زند.

ارجمند که طی سالهای اخیر علاوه بر آهنگسازی و تدریس در حوزه موسیقی، تجربه مدیریت در دفتر موسیقی وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی را هم در کارنامه فعالیتهای خود داشته، چندین سال پیش بود که درباره تعریفش از موسیقی تیتراژ اظهار داشته بود: از نظر من تیتراژ ۳ کارکرد دارد یا ۳ نوع تیتراژ داریم: اول تیتراژی که روایتی خلاصه از داستان یا چکیده ای از آن باشد که در چارچوب یک قطعه موسیقایی چند دقیقه ای پخش شود، دوم نوع موسیقی پیش آگاهی که در این نوع تیتراژ شما آماده می شوید برای اتفاقات دراماتیک فیلم یا سریال، در واقع نوعی مقدمه است برای اتفاقات بعدی فیلم یا سریال، نوع سوم که بیشتر هم مدنظر من است موسیقی متناسب با ژانر که در شروع فیلم، موسیقی با اسم ها می رود و بیننده می فهمد که با چه نوع فیلمی سروکار دارد.
وی در ادامه این گفتگو اظهار کرده بود: در تیتراژ پایانی روالی که حداقل در دو دهه اخیر بیشتر رواج یافته، ما یک شکل روایت شعر و ترانه گونه از فیلم عرضه می دهیم تا بیننده را تا آخر پای فیلم بنشانیم و از ابزاری به نام موسیقی با استفاده از آدم هایی بعنوان شاعر، خواننده و آهنگساز که حتی الامکان محبوب هم باشند تلاش می نماییم تا به بهانه تیتراژ، اسم عوامل خوانده شود. به نظرم در چند سال گذشته نوعی رقابت هم بعنوان تیتراژ شروع شده و تیتراژ تبدیل به ابزاری برای قدرت نمایی آهنگسازان شده و متاسفانه اتفاق بدتر هم این است که گاهی برای فیلم یا سریال از دو آهنگساز متفاوت برای متن و تیتراژ استفاده می شود که بنده شخصاً این مقوله را نمی پذیرم و معتقدم کسی که توانایی ساخت موسیقی متن را دارد، مطمئناً بسیار راحتتر و بهتر می تواند موسیقی تیتراژ را هم بسازد.

به هر حال فرایند و نظام تولید آثار موسیقایی در حوزه موسیقی تیتراژها طی سالهای اخیر تبدیل به حضور در جریانی شده که به هیچ وجه در حوزه کیفیت قابل مقایسه با آثار تلویزیونی دهه های هفتاد و هشتاد نیست، گویی این که تجارت در این عرصه بیشتر از هر نکته دیگری می تواند مورد توجه قرار گرفته و تبدیل به جریانی شده که احساسات و عواطف انسانی آنچنان باید جایی در آن ندارد.