نت نویسی و اجرای اذان ماندگار رحیم موذن زاده اردبیلی با سنتور

اذان رحیم موذن زاده اردبیلی بعنوان اثر ملی و ماندگار توسط محسن حسینی نوازنده سنتور و پژوهشگر موسیقی نُت نویسی و اجرا شد.

به گزارش خبرنگار موسیقی ایرنا، رحیم مؤذن زاده اردبیلی اذان گو و نوحه خوان مشهور، متولد یکم مهر ۱۳۰۴ در اردبیل، در کودکی به مکتب خانه رفت و تحت نظر میرزا عزیز، قرآن و دستگاه های موسیقی ایرانی را فراگرفت. او بعد از فراگیری اصول آواز و اذان گویی همراه با پدرش، در مسجد اردبیل و گاهی در شهرهای اطراف محل سکونت به ویژه تالش، به اذان گویی و نوحه خوانی مشغول شد.
پس از سکونت پدرش در تهران، رحیم موذن زاده برای تحصیل حوزوی، به شهر قم رفت و به فراگیری دروس خارج فقه مشغول شد و ظهرها در حرم حضرت فاطمه معصومه(س) اذان می گفت.
پدرش، کریم مؤذن زاده که اولین بار در سال ۱۳۲۲ در رادیو اذان گفته بود، سال ۱۳۲۹ درگذشت و او از ۲۵ سالگی به تهران رفت تا جای خالی پدرش را پُر کند. خودش ماجرا را اینطور تعریف می کند: «مرحوم پدرم ۱۳۲۲ خورشیدی برای اولین بار اذان را در رادیو گفت و همین روند تا ۱۳۲۶ خورشیدی که برنامه سحری را بصورت زنده اجرا می کرد، ادامه داشت. وی در ۱۳۲۹ خورشیدی سکته کرد و من قبول کردم، جای او اذان بگویم تا الان که با این سن و سال هنوز مشغولم و افتخار دارم که با گفتن آن یک اذان، برای اسلام و مملکتم کاری کرده ام. ما که نه ثروت داریم، نه مکنت و همین یک اذان برایمان بهترین خیر است.»
اذان رحیم مؤذن زاده اردبیلی، اذان مشهور وی است که سال ۱۳۳۴ در رادیو ضبط شد. وی در گفت وگویی این ماجرا را اینطور تعریف می کند: «یک روزی تصمیم گرفتم تا یک اذان یادگاری بگویم. در استودیوی ۶ صدا و سیما، هر گوشه ای انداختم، نشد تا این که آنرا در روح الارواح آواز بیات ترک به این شکل که بیش از ۵۰ سال پخش می شود، گفتم. ما ایرانی هستیم و اذان ما باید برخاسته از خودمان باشد. الان اذان خوان هایی هستند که از عربستان تقلید می کنند و این پسندیده نیست و خود ما باید ابتکار به خرج دهیم. الان ۵۰ سال است که کسی نتوانسته روی این اذان من اذان بگوید؛ حتی برادرم سلیم که آن صدای گیرا و زیبا را دارد و این خواست خداست؛ همان خدایی که می گوید اگر با من یکصدایی کنید، محبت شما را به قلوب همه می اندازم.»
زنده یاد محمدرضا شجریان در مورد اذان رحیم مؤذن زاده گفته است: «این اذان دو خاصیت قابل توجه دارد. زنده یاد موذن زاده آنرا در بیات ترک خوانده، چون بیات ترک همیشه پیام دهنده، نویددهنده و آگاهی بخش است و این انتخاب به درستی از طرف ایشان انجام شده و هر زمانی را به مردم نوید می دهد. از طرف دیگر خلوص، در این اذان موج می زند و من که سال هاست در عرصه موسیقی کار می کنم، ۶۰ سال است که این اذان را می شنوم و با آن زندگی می کنم.»
اذان رحیم موذن زاده اردبیلی خرداد سال ۱۳۸۶ بعنوان میراث معنوی کشور به ثبت رسید. رحیم مؤذن زاده، بهار سال ۱۳۸۴ به سبب مبتلاشدن به بیماری سرطان مثانه در بیمارستان مدائن تهران بستری شد و خرداد همان سال درگذشت، پیکر وی در آرامگاه ابن بابویه به خاک سپرده شده است.
محسن حسینی نوازنده سنتور و پژوهشگر موسیقی، اذان رحیم موذن زاده اردبیلی را همزمان با ماه مبارک رمضان با هدف یک فعالیت هنری پژوهشی، آوانگاری و نُت نویسی کرده و هر گونه بهره مندی از آن با ذکر منبع بلامانع است.
وی در توضیح نتاسیون و اجرا با ساز سنتور اذان موذن شهیر رحیم مؤذن زاده اردبیلی بیان کرده است: این نسخه از اذان سال ۱۳۳۴ در رادیو تهران ضبط و سال ۱۳۸۶ بعنوان میراث فرهنگی کشور ثبت ملی شده است.
به گفته حسینی؛ گرچه این اذان از لحاظ تلفظ حروف و قواعد زبان عربی دارای نکاتی قابل بحث است اما به دلایلی همچون اجرای دلنشین و در عین حال تخصصی موذن و انتخاب استادانه گوشه روح الارواح در مایه بیات ترک از ردیف موسیقی ایرانی برای اجرای این اذان که ذاتاً نشاط انگیز است بر گوش و دل مسلمانان ایرانی خوش نشسته و در حقیقت مشهورترین و شنیده شده ترین اذان در ایران است.
این پژوهشگر موسیقی اضافه کرد: همین طور بهره مندی از عناصر آواز ایرانی همچون تحریر که در میان مؤذنین مرسوم نیست و حس و حال معنوی و خاص مؤذن حین ضبط آن از دیگر دلیلهای تاثیرگذاری این اذان است.


حسینی اظهارداشت: اذان مرحوم موذن زاده اردبیلی از دو بخش کلی؛ مناجات پیش از اذان و اذان تشکیل شده است؛ بخش مناجات در محدوده صداهای بم و خود اذان در محدوده صداهای اوج خوانده شده است.
وی اظهار داشت: کوک شاهد بخش مناجات حدود ۳۰ سنت موسیقایی کمتر از نت لا بمل اکتاو سوم دیاپازون و کوک شاهد بخش اذان حدود ۳۰ سنت موسیقایی بالاتر از نت فا اکتاو چهارم دیاپازون است که در طول اجرا تغییر هم می کنند، هر دو قسمت در مایه بیات ترک هستند اما با دو شاهد مختلف که ارتباط منطقی موسیقایی باهم ندارند.
این نوازنده سنتور اضافه کرد: بمنظور قابل اجرا شدن این نُت نویسی با ساز و آواز کوک شاهد هر دو بخش یکسان سازی شده و نُت سی بمل بعنوان شاهد در نظر گرفته شده است.
حسینی بیان کرد: به جهت مراعات شأن موضوع اهتمام کرده ام اجرائی ساده و موقر و در عین حال گویا بر طبق نُت با ساز سنتور داشته باشم و زینت ها و تکنیک ها را به جا و در حد لزوم استفاده کنم البته بر اهالی موسیقی پوشیده نیست که اجرای قطعات آوازی با کلام و تداعی شعر با سازهای مضرابی مانند سنتور پیچیدگی ها و ظرافت های خودرا دارد.
حسینی سال قبل مناجات ربنا با صدای مرحوم محمدرضا شجریان را نُت نویسی کرد که با استقبال بسیار عالی پژوهشگران و تعدادی از نوازندگان مواجه گردید.
محسن حسینی آهنگساز، خواننده و نوازنده سنتور، متولد ۱۳۵۳ در تهران، در دانشگاه هنرهای زیبای دانشگاه تهران زیر نظر استادانی همچون داریوش طلایی، مجید کیانی، داریوش پیرنیاکان، فرهاد فخرالدینی، شاهین فرهت، آذین موحد، محمدتقی مسعودیه، نقی بینش و خسرو مولانا به آموختن موسیقی پرداخت.
حسینی در کارنامه خود ساخت، تنظیم و نظارت ضبط بیش از دویست اثر دستگاهی و ارکسترال و آکاپلا، در قالب تک آهنگ و آلبوم های مختلف همچون جام مصفا به خوانندگی علیرضا افتخاری، بادبان کاغذی به خوانندگی سالار عقیلی، سایه دوست به خوانندگی عبدالحسین مختاباد و آلبوم های دیگری همچون تاخدا، پابوس، نغمه ها و همکاری در حوزه آهنگسازی با خوانندگان دیگری همچون علیرضا قربانی، محمد معتمدی، علیرضا وکیلی منش، سینا سرلک، حسام الدین سراج، وحید تاج و... را دارد.
حسینی عنوان نوازنده برتر چند دوره از جشنواره موسیقی جوان و ۶ دوره جشنواره تولیدات صدا و سیما را نیز کسب کرده است. وی یک کتاب برای آموزش سنتور با عنوان از مشق تا نقش، روشی نو در آموزش نوازندگی را با همکاری انتشارات موسیقی عارف منتشر نموده، کتاب دریاچه قو- آثار بزرگان موسیقی جهان برای سنتور از دیگر آثار حسینی است.
همچنین حسینی سرپرست و موسس گروههای موسیقی نوبانگ مهر، رودکی، چکاوک و غزل است و اجراهای گوناگون در داخل و خارج از کشور مانند ژاپن، مالزی، کویت، الجزایر، آذربایجان و... داشته است.