نواهای محرمی به روایت مهر-۴؛

مداحی یک فرم آوازی اصیل در موسیقی

مداحی یک فرم آوازی اصیل در موسیقی آتلیه دات کام: مداحی از مهم ترین و رایج ترین گونه های موسیقایی در رابطه با ایام سوگواری حضرت سیدالشهدا(ع) است که با در نظر گرفتن یک سابقه تاریخی باارزش همچنان زنده و پویا پیش روی عزاداران حسینی قرار می گیرد.



خبرگزاری مهر – گروه هنر – علیرضا سعیدی: پرداخت کامل به آواها و نواهای در رابطه با ایام سوگواری شهادت حضرت سیدالشهدا در گذرگاه تاریخ به طور قطع نیازمند بررسی های همه جانبه ای است که انعکاس آن در گزارش های رسانه ای طبیعتاً فقط محدود به بازتاب چکیده ای از این اقیانوس بیکران می شود.
شرایطی که بااینکه در این سال ها به سبب بعضی نگاه های تحریف یافته، غیر علمی و ممزوج یافته با برخی دیگر از گونه های موسیقایی توسط برخی از آواگران و ذاکران حسینی به سمت و سوی دیگری رفته و خوب یا بد با استقبال مخاطبان نیز روبه رو شده، اما می تواند نمایشگر قدرت و عظمتی باشد که این نوع موسیقی ها بواسطه الهام از حماسه عظیم و تا ابد ماندنی عاشورا و البته نبوغ و استعداد مثال زدنی هنرمندان ایرانی دربرگیرنده ابعاد متنوع و جذابی هستند که گوش هر شنونده ای را نوازش می کند. و ای کاش تعداد بیشتری از ذاکران، نوحه خوانان و روایان موسیقایی این بخش مهم از تاریخ در خوانش آنچه به عزاداران و ارادتمندان حضرت سیدالشهدا ارائه می دهند، از این گنجینه گرانبها بهره مند شوند.
آنچه در سلسله گزارش های «نواهای محرمی به روایت مهر» پیش روی خوانندگان قرار گرفته، فقط قسمتی از اقیانوس بیکران موسیقی نواحی ایران در زمینه نواها و نغمات مذهبی است که قسمتی از آن با تاکید بر ملاحظات و روایت مکتوب جهانگیر نصری اشرفی از پژوهشگران و نویسندگان شناخته شده موسیقی نواحی ایران در مجموعه صوتی و پژوهشی «موسیقی مذهبی شیعیان ایران» که چند سال قبل توسط نشر «ماهور» به مدیریت محمد موسوی پخش شده، به رشته تحریر در آمده و اکنون با اجازه ناشر در دسترس مخاطبان قرار می گیرد.
در چهارمین روایت از این نوشتار رسانه ای سعی شده تا با توضیحات تکمیلی تری از تعاریف مندرج در «موسیقی شیعیان» و دسته بندی های موجود در آن، به بخش «مداحی» مبتنی بر موسیقی ردیف دستگاهی ایران بپردازیم.

موسیقی شیعیان ایران به چند گروه تقسیم بندی می شوند؟
جهانگیر نصری اشرفی نوشته است: موسیقی شیعیان ایران به یک اعتبار و بطور عمده به دو گروه «الحان با متر آزاد» و «الحان با متر معین» قابل دسته بندی است.
«آوازهای با متر آزاد» بیشتر در مناسبت هایی چون سحرخوانی ها، مناجات های صبحگاهی و شامگاهی، ادعیه و اوراد، ندبه ها و استغاثه ها و آوازهای بدرقه و مشایعت (چاووشی) و نیز انواع اذان ها و تلاوت قرآن به کار می آید. بخش دیگری از گروه آوازها مربوط به مراسم نمایشی – موزیکال تعزیه و یا شبیه خوانی است. آوازهای با متر آزاد عمدتا مأخوذ و مبتنی بر موسیقی ردیفی ایران بود و از جایگاه ملی برخوردار می باشند. در حقیقت این گروه از نغمات یا عیناً از یک یا چند گوشه موسیقی دستگاهی برداشته شده و یا با تغییرات مختصری در آنها اجرا می شوند.
گروه دیگری از الحان موسیقی شیعه از متر معین برخوردار می باشند. این گروه خود به دو دسته آوازهای با متر فراخ و آوازهای با متر تند و پر شتاب تفکیک می شوند. «آوازهای با متر فراخ» بیشتر در نقل ها و منظومه های موسیقایی با ریخت شناسی داستانی و درونمایه های تلطیف شده حکمی، پندآموز و روایی شیعه متجلی می شوند. از نمونه اینگونه آوازها می توان از منظومه های «کافر مسلمان» در فرهنگ استارآبادی (گلستان)، «ضامن آهو» در فرهنگ خراسانی و «بند بربر» در فرهنگ کرمانجی و ترکی شمال خراسان یاد کرد. البته ذکر این نکته لازم است که بیشترین استفاده از موسیقی سازی شیعیان ایران در این گروه از الحان صورت می پذیرد.

خاستگاه استفاده از طبق و دهل و سنج در عزاداری ها
بخش دوم از گروه «الحان با متر معین» شامل آوازهایی است که غالباً از شتاب تند و البته ریتم های متنوع برخوردار بوده و تحت عناوینی چون «مرثیه»، «نوحه»، «جوشی»، «پیش خوانی»، «پیش واقعه خوانی»، «کله پشت بامی» و دیگر عناوین منطقه ای و بومی در مراسم و مناسبت های مختلف و عموماً با ماهیت سوگ آمیز در عزای امامان شیعه خوانده می شود. این بخش نیز عموماً ملهم از موسیقی ردیفی ایران است. بااینکه تعدادی از نمونه ها در این دسته از ترانه های بومی گرفتن شده است که بطور مثال می توان از واسونک های فارس در مرثیه خوانی های مناطق جنوبی ایران نام برد.
این دسته از الحان موسیقی شیعیان دارای خصوصیات ویژه ای است که آشکارا سبب تمایز آن با دیگر بخش های موسیقی مذهبی شیعه است. برجسته ترین خاصیت اینگونه الحان استفاده آنها در مناسبت های عمومی و عزاداری های جمعی است. عزاداران شرکت کننده در مراسم خود مجری قسمتی از این الحان هستند. بیشتر مرثیه های از ترجیع بندها و گوشواره هایی برخوردار می باشند که بصورت مبادله آوازی میان سرخوان و عزاداران رد و بدل می شود.
ریتم در اینگونه الحان توسط ضربات سنج، طبل، دهل، سینه زدن، زنجیرزدن و یا کوبیدن اشیایی همچون سنگ و کارپ (نوعی چوب تراش خورده) به یکدیگر حفظ می شود. در این گروه از الحان، خوانندگان، شامل سرخوان و عزاداران، سرضرب ها و آکسان های لحن را با ریتم سنج و یا ضربات سینه زنی هماهنگ می سازند. بدین سان استفاده از سازها و ادوات کوبه ای نیز غالباً در اجرای این گروه از آهنگ ها مورد استفاده قرار می گیرند. گردش های ادواری و تقارن پریودهای آوازی و تکرار و توالی جملات و شعر و موسیقی خاصیت های ساختاری اینگونه لحن ها است. این خاصیت ها تا حدودی منطبق با تصانیف موسیقی ردیفی ایران است.

«مداحی»؛ یک فرم اصیل آوازی مبتنی بر موسیقی ردیفی ایران
نصری اشرفی در مجموعه سوم پروژه «موسیقی مذهبی شیعیان» است که پس از ارائه توضیحانی پیرامون «چاووشی خوانی» که در گزارش پیشین به آن پرداخته شده، به بخش «مداحی» بعنوان یکی از اصلی نواها و نغمات موسیقایی در رابطه با ایام سوگواری دوده (ع) خصوصاً ایام محرم و صفر می پردازد و درباره خواستگاه اینگونه آوازی توضیحاتی را به علاقه مندان ارائه می دهد.
او در تعریف «مداّح» و «مداحی» می گوید: مداح هم اکنون به صنف و قشری گفته می شود که اشعاری در رثای پیغمبر، اولیا و خصوصاً امامان و معصومین شیعه می خوانند. فرم اصیل این آواز مبتنی بر موسیقی ردیفی است. اجرای این آواز بصورت انفرادی است.
علامه دهخدا در رابطه با این واژه آورده است: «روضه خوانی که ایستاده در پیش منبر به شعر مدایح دوده و مصائب آنان را خواند (یادداشت مولف). آنکه ایستاده در کنار منبر در مجالس روضه خوانی یا روان در کوی و بازار، اشعار مدایح دوده را به آواز بخواند.»

کلید واژه «مداح دوده (ع)» از کجا رواج پیدا کرد؟
باید افزود مدح و توصیف بعنوان قسمتی از هنر و وظیفه خنیاگران به دوران قبل از اسلام مربوط شده و مدیحه سرایی در اوصاف شاهان و امیران و الوهیت دادن به آنها، بوسیله مدح بصورت سنتی خنایی و وظیفه ای مستمر، قرن ها ادامه یافته است. نام خیلی از لحن های به جا مانده از دوره ساسانی از دورنمایه مدح و ستایش برخوردار می باشند. کار این گروه از مداحان از اولین سده های اسلام رواج یافته و قرن ها بعد، بعد از تثبیت و رسمی شدن مذهب شیعه در ایران، خودرا به مداحان دوده (ع) ملقب شدن ساختند.
طیف گسترده ای از مداحان و همین طور دراویش دوره گرد (و البته با تفاوت هایی که در ظاهر و همین طور طرز تفکر، با آنان داشتند) با درنوردیدن محلات و آبادی ها، هر روزه مردم را با نوعی آواز و اشعار ویژه در تکریم و مدح دوده مواجه می ساختند.
بخش وسیعی از آوازهای مدم مأخوذ از اصیل ترین الحان موسیقی بوده که قرن ها بوسیله طیف پرشمار مداحان از نسلی به نسل دیگر منتقل شده است. البته مداحی هنوز هم یکی از رایج ترین نوع موسیقی، موسیقی مذهبی شیعه تلقی شده و بوسیله آن نغمات گوناگونی در معرض انتشار قرار می گیرد.

برای شنیدن نمونه ای از اینگونه همچون مداحی (بازار خوانی) شهر یزد در دستگاه نوا با ورود به اصفهان و نوای علی اکبر درویش بلبل اینجا را کلیک کنید.


منبع:

1400/05/31
11:47:50
5.0 / ۵
916
تگهای خبر: دستگاه , شركت , عكاس , قاب
این مطلب را می پسندید؟
(1)
(0)
تازه ترین مطالب مرتبط
نظرات بینندگان در مورد این مطلب
نظر شما در مورد این مطلب
نام:
ایمیل:
نظر:
سوال:
جمع 2 و 2 ؟
آمار بازدید سایت
بازدید امروز: 3,091
بازدید دیروز: 5,807
هفته اخیر: 33,943