گفتگوی مهر با كارگردان مستند؛

لشكر زینبی در میدان جنگ روایت ها

لشكر زینبی در میدان جنگ روایت ها به گزارش آتلیه دات کام محسن اردستانی کارگردان مستند لشکر زینبی که شب گذشته با روایتی متفاوت از دیدارهای رهبر انقلاب با خانواده شهدا روی آنتن تلویزیون رفت، درباره تجربه ساخت این مستند به عرضه توضیحاتی پرداخت.



خبرگزاری مهر - گروه هنر: پس از مستندهای «در لباس سربازی» و «غیررسمی»، حالا «لشکر زینبی» تازه ترین مستندی است که با محوریت روایت و رونمایی از تصاویری دیده نشده از محافل صمیمانه رهبر انقلاب ساخته شده است. مستندی که شب گذشته دقایقی بعد از لحظه افطار روی آنتن شبکه اول سیما رفت اما بازتاب هایش در فضای مجازی از چند روز پیشتر که تیزرهای آن انتشار یافت، کلید خورده بود.
مستند «لشکر زینبی» به همت مؤسسه پژوهشی- فرهنگی انقلاب اسلامی (دفتر حفظ و نشر آثار حضرت آیت الله العظمی خامنه ای) و به کارگردانی محسن اردستانی تهیه و ساخته شده است و در واقع نخستین قسمت از مجموعه «این ستاره ها» به حساب می آید که می خواهد به مرور گوشه ای از جلسات و ارتباط همیشگی رهبر معظم انقلاب با خانواده معزز شهدا اختصاص یابد.
در آستانه پخش این مستند، میزبان محسن اردستانی کارگردان جوان آن در خبرگزاری مهر بودیم تا درباره شرایط تولید و خصوصیت های محتوایی این مستند به گفتگو بنشینیم.
آنچه در ادامه می خوانید مشروح گفتگوی خبرگزاری مهر با کارگردان مستند «لشکر زینبی» است.
* صحبت درباره مستند «لشکر زینبی» را از اینجا آغاز نماییم که از نگاه شما بعنوان کارگردان، مخاطب اصلی این مستند چه کسانی هستند؟
پیش از این مستند من تجربه ساخت مجموعه «ملازمان حرم» را داشتم که اصولاً برنامه ای بود برای آنها که ماجرای مدافعان حرم را قبول داشتند و هدف گذاری آن هم مخاطب ایرانی بود. برخی آن زمان از من می پرسیدند فکر می کنی اگر این مجموعه در کشور دیگری نمایش داده شود، چه واکنشی به آن خواهند داشت؟ من در جواب می گفتم برای آن مخاطبان باید جور دیگری کار نماییم و مستند بسازیم.
بعدها که این مجموعه در یکی از شبکه های تلویزیونی کشور ترکیه پخش گردید، بازخوردهای عجیبی از آن گرفتم. در کشوری که نه تنها مدافع حرم ندارد، بلکه دولتش با این جریان مخالفت هایی داشته است. از این منظر می توانم بگویم این جنس مستندسازی از اساس می تواند برای مخاطب عام در نظر گرفته شود. فضای لبخند و اشک و حماسه در این آثار غالب است و بنابراین مخاطب عام می تواند به سادگی با آن ارتباط برقرار کند.

تیزر مستند «لشکر زینبی»
* این «لبخند و اشک و حماسه» را کمی بیشتر تشریح می کنید. بالاخره مستندسازی درباره سوژه حساسی مانند «مدافعان حرم» می تواند رویکردهای متنوعی داشته باشد از احساسی تا تبیینی و اقناعی. به نظر از مستندی مانند «لشکر زینبی» نمی توان انتظار اقناع داشت، بخصوص برای مخاطبی که اساساً از چنین اتمسفری خارج است و بیشتر سویه احساسی و حماسی در آن مدنظر قرار گرفته است. در چه فرآیندی و چرا تصمیم به تمرکز روی این وجه ماجرا گرفتید؟
این مستند مشخصاً روایت دیدارهای سال ۹۲ تا ۹۸ رهبرانقلاب با خانواده شهدای مدافع حرم در حسینیه شماره ۲ بیت رهبری است. ایشان دیدارهای دیگری هم در این قالب داشته اند اما ما متمرکز بر روی دیدارهای صورت گرفته در همین حسینیه بودیم. از نظر فرمی هم نه مانند مستند خوب «در لباس سربازی» از نریشن استفاده کردیم و نه مانند مستند خوب «غیررسمی» مصاحبه داشتم. این صرفا یک انتخاب فرم متفاوت برای مواجهه با یک آرشیو است.
دو پلانی که رهبر انقلاب در آنها دست فرزندان شهدای مدافع حرم را می بوسند، به نظرم مربوط لحظه های بزرگی است که اتفاقاً در همین مدت پخش تیزر هم بازتاب قابل توجهی در فضای مجازی داشته است. این لحظه ها کاملاً تصویری است و نمی توان آنها را تشریح کرد تلاش کردم ورودیه کار، حدود ۱۰ دقیقه ابتدایی به معرفی دشمن و معرفی مدافعان حرم اختصاص یابد که در زمینه اقناع مخاطب هم می تواند مؤثر باشد. در ادامه روایت، مبانی حضور در این میدان را تبیین کردم و بعد هم سراغ ماجرای حضور اهل سنت در این حوزه رفتم. به شکلی در آغاز استدلال هایی مطرح می شود، در میانه، فضا احساسی می شود و در ادامه از نامه نگاری ها فرزندان مدافعان حرم به رهبر انقلاب می گوییم و در انتها هم اشاراتی به انتظار ظهور حضرت موعود (عج) می شود. این اسلوب کلی کار بود که کاملاً انتخاب خودم بود.
* پس تعمد داشتید که فضای کار خیلی گزارشی نباشد؟
شاید در قسمت های بعدی من هم تصمیم بگیریم سراغ راوی، نریشن یا مصاحبه بروم. احساس خودم این بود که اگر نریشن اضافه می کردم، در بخش های روایت مستند، شعاری می شد. به جای آن تصمیم گرفتم آنچه مدنظر دارم را در تصویر نشان دهم. مثلاً وقتی می خواستم از رفتار پدرانه رهبر انقلاب بگویم، به جای گفتن، چند لحظه کوتاه را به تصویر درآوردم تا مخاطب مستقیم آنرا تماشا کند. مثلاً دو پلانی که رهبر انقلاب در آنها دست فرزندان شهدای مدافع حرم را می بوسند، به نظرم مربوط لحظه های بزرگی است که اتفاقاً در همین مدت پخش تیزر هم بازتاب قابل توجهی در فضای مجازی داشته است. این لحظه ها کاملاً تصویری است و نمی توان آنها را تشریح کرد.
* برگردیم به ماجرای واکنش مخاطبان ترکیه ای نسبت به مجموعه مستند قبلی شما یعنی «ملازمان حرم»؛ علاقه مندم از زبان شما بشنوم که زاویه ارتباط این مخاطبان که احتمالاً قرابتی با منطق پشت جریان مدافعان حرم ندارند، با این دست آثار مستند چیست؟
اگر بخواهم نظر شخصی ام را بگویم باید یک مثال بزنم. ماجرا عاشورا هم بعد احساسی دارد و هم بعد عقلانی که مکمل هم هستند. از سال ۹۱ که کار مستندسازی در حوزه مقاومت، مدافعان حرم و شهدا را شروع کرده ام، این حقیقت را درک کرده ام که همه طیف های فکری در جامعه ما در بعضی حوزه ها مثل شهدا، اشتراک نظر دارند. بماند که برخی هنوز حرف ها و ان قلت هایی را در ماجرای مدافعان حرم مطرح می کنند اما حتی این بخش هم در رویارویی با ماجرای شهدا، کاملاً همراه هستند.
حسم این است که مخاطب عام و یا همان مخاطب خارجی که به آن اشاره کردید، با این روایت همراه می شود. همین روایت مستند، پر از سوژه ها و قصه هایی است که مستقلاً هم میتوان به آنها پرداخت. خود من بسیاری از همین افراد و خانواده های شهدا را از نزدیک می شناسم. ویدیوهای دیدارهای رهبر با این خانواده ها حکم یک گنجینه را دارد که امید داریم بخش هایی از آنرا بتوانیم در چارچوب این مجموعه مستند با مخاطبان عام به اشتراک بگذاریم.

* در مجموع چند ساعت راش از دیدارها در اختیار داشتید؟
هر دیدار یک ساعت ونیم تا دو ساعت بود و حتی اگر یک ساعت هم بخواهیم در نظر بگیریم، سی وخرده ای ساعت راش از این دیدارها در اختیار داشتم که بیشتر از یکی دو بار آنها را دیدم و حتی راف کات های مختلف زدیم تا به نسخه نهایی رسیدیم.
مثلاً مصطفی صدرزاده یکی از شهدای معروف مدافع حرم است که برای مخاطب آشنا با این فضا، کاملاً شناخته شده است. در روایت اول مصطفی صدرزاده و بریده هایی از تصاویر در رابطه با او وجود داشت اما به جای آن ترجیح دادیم تصاویر در رابطه با شهید دیگری را استفاده نماییم که رسیدیم به روایت شهید مولایی که حضرت آقا در فیلم اشاره می کنند سن شان آنقدر زیاد بود که ریششان را کوتاه می کردند تا پذیرفته شوند. حرف اصلی مستند همان است اما سعی کردیم در روایت های موازی دست به انتخاب بزنیم.
فضای حاکم بر دیدار خانواده شهدا با فضای دیدارهای دیگر مثل هنرمندان که شما به آن اشاره کردید، بسیار متفاوت می باشد. خانواده شهدا بیشتر از جنس حماسه هستند. طرف فرزندش شهید شده اما آمده بگوید اگر دو فرزند دیگر هم داشتم تقدیم می کردم * معمولاً وقتی پای صحبت خانواده های شهدا می نشینیم، در کنار استقامت روحی و شکرگزاری که همواره در کلامشان مشهود است، گله هم کم ندارند. غالباً دردکشیده و زخم خورده اند. کمااینکه در بخش هایی از مستند «لشکر زینبی» هم شاهد طرح برخی درددل ها هستیم. اما کمی که در گفتگو با آنها عمیق می شویم، اعتراضات بعضاً تندی نسبت به عملکرد نهادهای متولی حوزه شهدا هم هستند. در این دیدارهای رودررو با شخص اول کشور آیا هیچگاه چنین دیالوگ های معترضانه و انتقادی در نگرفته است؟ چیزی شبیه همان اعتراض های تندوتیزی که مثلاً از زبان برخی سینماگران در مستند «غیررسمی» شاهدش بودیم. در این دیدارها واقعاً چنین گلایه هایی مطرح نشده یا برپایه هدف گذاری ای که برای مستند «لشکر زینبی» داشتید، آنها را در کار نمی بینیم؟
واقعیت این است که گله گذاری های خانواده شهدا در این دیدارها صرفا یا ناظر به زخم زبان ها است که بخشی از آنرا در همین مستند هم می بینید، یا ناظر به دلتنگی هاست...
* یعنی در ۳۰ ساعت راشی که شما در اختیار داشتید، جز این دو مورد گله گزاری دیگر نبود...
بله. محدود به همین موارد بود. اساساً فضای حاکم بر دیدار خانواده شهدا با فضای دیدارهای دیگر مثل هنرمندان که شما به آن اشاره کردید، بسیار متفاوت می باشد. خانواده شهدا بیشتر از جنس حماسه هستند. طرف فرزندش شهید شده اما آمده بگوید اگر دو فرزند دیگر هم داشتم تقدیم می کردم. ارتباط قلبی و عاطفی با رهبری در این دیدارها بسیار مشهود و پررنگ است. گله ای هم اگر مطرح می شود از همین جنس است.
* حقیقت این است چون در بخش هایی از این دیدارها شاهد حضور مسؤلان بنیاد شهید هم هستیم، احتمال دادم شاید گله گزاری هایی هم از باب درد دل در حضور رهبر انقلاب شده باشد...
بسیاربسیار کم است. حتی به یاد ندارم در این دیدارها حتی کسی نامه ای به رهبری داده باشد و طرح شکایتی کرده باشد. اتفاقاً شرایط برعکس است و بخش عمده ای از گلایه ها از این جنس است که ما هم می خواهیم به میدان برویم و شهید شویم. برای این درخواست از مسئولانی که اجازه حضور در میدان را به این خانواده ها نمی دهند، پیش رهبر گله می کنند.
* مجموعه «این ستاره ها» که «لشکر زینبی» قسمت اول آن است، در چند قسمت مقرر است تولید شود؟
دیدار رهبر انقلاب با خانواده شهدا از همان سالهای جنگ برقرار بوده و ایشان دیدارهایی در سالهای ریاست جمهوری هم داشته اند. بیشتر از قریب به دوهزار خانواده شهید تا به امروز با رهبری دیدار کرده اند که از بسیاری از این دیدارها بخصوص دیدارهای دهه ۶۰ شاید امروز هیچ تصویر و راشی هم وجود نداشته باشد. برخی از این دیدارها در محله ها و اماکن عجیب وغریبی رخ داده است. مثلاً موردی بود که ماشین حضرت آقا امکان ورود به منطقه را در پایین شهر نداشت. برای ادامه همین مجموعه «این ستاره ها» طرح تولیدِ حداقل دو قسمت دیگر آماده است و قسمت های بعدی آن به مرور تولید خواهد شد.

* جناب اردستانی شما پیش از «لشکر زینبی» مستندهای دیگری هم با مبحث مدافعان حرم کار کرده اید، کمی از ارتباط شخصی خودتان با این فضا بگویید و اینکه چه شد در این راه مستندسازی افتاده اید؟
زمانی پدرم به جبهه می رفت. مایی که اواخر دهه ۶۰ به دنیا آمدیم، همواره این آرزو را داشته ایم که حال و هوای آن سال ها را درک نماییم. سال ۹۳ نخستین نوبتی بود که بالاخره توانستم به سوریه بروم و جنگ را از نزدیک ببینم. با مدافعان حرم آشنا شدم...
* سال ۹۳ بعنوان مستندساز به سوریه رفتید؟
بله. تا سال ۹۶ در چارچوب لشکر فاطمیون و با هماهنگی شهید ابوحامد به میدان می رفتم و نخستین مستندهایم هم درباره مستندهای «فاطمیون» و «زینبیون» بود. در فضای ایران هم مجموعه «ملازمان حرم» را می ساختم. طبیعتاً در این حوزه علاقه قبلی داشتم اما از زمانی که این بچه ها را از نزدیک دیدم، این علقه بیشتر هم شد. من تجربه صحبت با شهیدی را داشتم که همین امروز هم تصویرش پس زمینه تلفن همراهم است. شهید سلیم اقبالی که شب عملیات با او مصاحبه داشتم و از فردای عملیات تنها آرزویم این است که جنازه اش برگردد. در همان عملیات به شهادت رسید.
ابراهیم حاتمی کیا جمله معروفی دارد که می گوید وقتی زمان جنگ داشتم از خط برمی گشتم، یک رزمنده بسیجی مچ پایم را گرفت و تا امروز گرمای دست او را دور مچ پایم احساس می کنم. از این منظر من هم چنین باوری دارم. سینما در ذات خود امری مقدس است و بهتر است که آنرا خرج امور مقدسی مانند شهدا و یا رهبر انقلاب نماییم از سال ۹۳ تا امروز، هر سال ۲ تا ۳ نوبت به سوریه رفته ام. ابراهیم حاتمی کیا جمله معروفی دارد که می گوید وقتی زمان جنگ داشتم از خط برمی گشتم، یک رزمنده بسیجی مچ پایم را گرفت و تا امروز گرمای دست او را دور مچ پایم احساس می کنم. از این منظر من هم چنین باوری دارم. سینما در ذات خود امری مقدس است و بهتر است که آنرا خرج امور مقدسی مانند شهدا و یا رهبر انقلاب نماییم. من هم تلاشم را کرده ام در این راه روی سوژه های دست بگذارم که دیگران کمتر دست می گذارند. حقیقت این است که تا زمانی که دو جایزه برای کارهایم گرفته بودم، حتی یک کلاس سینما هم نرفتم و پس از آن بود که پیگیر آموزش شدم. همواره احساس می کنم در تمام این مسیر، دستی پشتیبانم بوده و راهنمایی ام کرده است. خدا به من لطف داشته که وارد این مسیر شوم.
* فکر می کنید مستندی از جنس «لشکر زینبی» چه نقشی می تواند در میدان خطیر «جنگ روایت ها» ایفا کند. بخصوص که می دانیم شبکه هایی مانند بی بی سی فارسی و من وتو در حوزه جریان مدافعان حرم افغانستانی، چندان بی کار نبوده اند و آثاری را تولید کرده اند. چقدر در ساخت این مستند بحث ورود تأثیرگذار به این میدان را مدنظر داشتید؟
بحث اصلی ما در زمینه تولید است. در حوادث سال ۸۸ خاطرم هست که اجتماعات نیروهای انقلابی و حزب اللهی گاه پرشمارتر هم بود اما انعکاسی در فضای مجازی پیدا نمی کرد. در حالی فیلمهای طرف مقابل بارها در فضایی مانند یوتیوب بارگذاری و دیده می شد. شرط اصلی ورود بچه های حزب اللهی به میدان است. باید در این میدان سربازی نماییم.
این میدان، میدان جنگ است. همان زمان جنگ هم کسی می خواست به جبهه برود، حتما ملاحظات و مشکلات بروکراسی پیش رویش وجود داشته است. نکته ای که حضرت آقا روی آن بارها تاکید داشته اند این است که در این راه ناامید نشوید و ادامه دهید. ما باید هر کدام در حوزه کاری خودمان بجنگیم. از طرفی نهادهای متولی هم در زمینه پرورش و هدایت نیروها ضعف جدی دارند. کاش امروز یک مرتضی آوینی داشتیم که به من می گفت، محسن اردستانی، وقتی به سوریه می روی، تو درباره این مورد کار کن. به دیگری مبحث دیگری را می سپارد...
* چیزی شبیه فرماندهی...
بله فرماندهی فضای فرهنگی این میدان. علاوه بر اینکه این میدان احتیاج به پرورش نیرو هم دارد.
* اتفاقاً یکی از مستندسازان حوزه مقاومت در گفتگویی با خبرگزاری مهر روی این مورد تاکید داشت که حاج قاسم سلیمانی، چنین نقشی را در رویارویی با بچه های مستندساز ایفا می کرد. گرا می داد به بچه های مستندساز و این یعنی یک نگاه درست به مبحث «رسانه» و استفاده هدفمند از این ظرفیت....
حضرت آقا زمانی بحث آتش به اختیار را مطرح نمودند که ارتباط میان فرماندهی و بدنه نیروها از بین رفته باشد. در این میدان قرار نیست ناامید شویم. باید مراکز فرهنگی ما متوجه مراحل آموزش و هدایت فیلم سازان باشد. این اتفاق امروز رخ نمی دهد اما به هر حال شاهد پرورش مستندسازانی در این میدان هستیم.


منبع:

1400/01/27
21:45:12
5.0 / ۵
1369
تگهای خبر: آموزش , تصویر , سفر , سینما
این مطلب را می پسندید؟
(1)
(0)
تازه ترین مطالب مرتبط
نظرات بینندگان در مورد این مطلب
نظر شما در مورد این مطلب
نام:
ایمیل:
نظر:
سوال:
جمع 2 و 2 ؟
آمار بازدید سایت
بازدید امروز: 2,593
بازدید دیروز: 5,807
هفته اخیر: 32,947